Những vế đối khó là món nợ của lịch sử

Những vế đối khó người xưa để lại đều ẩn chứa những tâm tư, tình cảm và trí tuệ của tiền nhân. Ông cha  nhiều đời đã có công sáng tạo và phát triển tiếng Việt. Ngày nay chúng ta và các thế hệ tương lai, trong thời kỳ bùng nổ thông tin, có nhiệm vụ làm đẹp và phong phú thêm cho ngôn ngữ dân tộc mình. Một trong các cách làm là chơi câu đối.

1. Câu đối khó nhất mọi thời đại
Giai thoại về vế đối này kể rằng, trong ngày cưới của Trạng Quỳnh và Đoàn Thị Điểm… Xế chiều, sau khi xong hết mọi việc Điểm đi tắm, Quỳnh bên ngoài sốt ruột đòi vợ cho vào tắm cùng. Điểm ngại ngùng từ chối, nhưng Quỳnh cứ một mực đòi vào. Nhanh trí Điểm liền này ra một ý, bảo đối được một câu thì cho vào. Quỳnh đồng ý. Điểm ra câu đối là:

“Da trắng vỗ bì bạch”

Quỳnh nghĩ mãi không ra. Loay hoay cho đến khi Điểm tắm xong ra mà vẫn chưa đối được. Bái phục xin thua. Quỳnh vốn nổi tiếng là hay chữ, trong hoàn cảnh muốn háo hức muốn xem vợ mới cưới tắm, chắc chắn là Quỳnh đã vận dụng tối đa vốn liếng chữ nghĩa của mình, vậy mà vẫn không thể đối được. Điều đó cho thấy độ khó của câu đối trên.

Từ “bì bạch” tiếng Hán dịch ra tiếng Việt lại chính là ‘da trắng’. Như vậy thì bên trong câu đối này đã lại có luôn sự đối. “Bì bạch” còn là từ tượng thanh mô tả tiếng tay vỗ vào người tắm khi đang có nước chảy. Vậy thì “bì bạch” ở đây vừa là tượng hình (da trắng), lại vừa là tượng thanh (tiếng động), lại vừa có ý trêu trọc thách thức của Điểm trước Quỳnh.

Về sau hậu thế có nhiều người đối câu này:
a. Rừng sâu mưa lâm thâm.
Rừng là lâm, sâu là thâm nhưng câu này chưa đạt vì chỉ đối được nghĩa chưa đối được ý. Lại là một vấn đề hoàn toàn khác, không hợp với hoàn cảnh, ngữ cảnh. Lâm thâm chỉ là một từ tượng hình.

b. Đêm đen sờ dạ tối.
Đêm là dạ, đen là tối nhưng như trên câu này cũng chưa đạt vì chỉ đối được nghĩa chưa đối được ý, cũng chưa hợp với ngữ cảnh. Đây có lẽ là câu mô tả tâm trạng suy tư của một tên quan tham trong đêm. Từ “dạ tối” là một cách nói tu từ, dạ tối không phải là ngu dốt mà là tham lam, bất chấp thủ đoạn

c. Nóng lòng giỡn sốt ruột – Thành Nguyễn 2017
Nóng là sốt, lòng là ruột. Câu này có ý là Trạng Quỳnh “nóng lòng” muốn vào xem vợ mình lắm, mà Thị Điểm cứ đùa giỡn hoài làm ông rất “sốt ruột”. Câu này vừa đối được nghĩa, vừa đối được ý, chờ các văn nhân thẩm định.

2. Câu đối liệt kê số đếm tiếng Việt rất khó
Không biết từ đâu và bao giờ, trên văn đàn Việt Nam lại xuất hiện một câu đối liệt kê trình tự chín số tự nhiên từ hai (2) đến mười (10) một cách rất thú vị. Điểm hay của câu đối này là liệt kê chín số đếm trong một câu mà ý được diễn giải một cách rất rõ ràng, trong sáng. Theo ý kiến chủ quan của người viết, thì phải rất lâu sau mới có người đối được câu đối này:

“Hai vợ chồng anh Ba, con đầu cụ Bốn, năm nay cấy sáu sào bảy lúa Tám, chín giữa tháng Mười.”

Phân tích: Câu đối liệt kê chín số đếm tiếng Việt, từ hai đến mười. Lưu ý các số đếm của tiếng Việt là thuần Việt đó là: một, hai, ba, bốn, năm, sáu, bảy, tám, chín và mười. Các số đếm ta mượn của tiếng Hán là: nhất, nhị, tam, tứ, ngũ, lục, thất, bát, cửu, thập. Vì có tất cả đến chín (9) số đếm liền nhau, nên về nguyên tắc chỉ có hai cách để đối được là: 1. Dựng một câu với chín chữ cái tiếng Việt và 2. Dựng một câu với chín số đếm tương ứng tiếng Hán.

Cá nhân người viết đánh giá đây là một “bài toán” tiếng Việt vô cùng hóc búa, mà tiền nhân để lại cho hậu thế. Câu đối là một “món nợ” văn chương mà con cháu chúng ta hiện nay và các thế hệ tương lai đang nợ tác giả của câu đối nói riêng, thế hệ của tác giả câu đối nói chung. Các số đếm từ hai (2) đến mười (10) được liệt kê trong một câu hoàn chỉnh, diễn giải một ý rất tự nhiên, trong sáng, mạch lạc.

3. Đối được thì mời vào nhà chơi
Một lần Trạng Quỳnh đến nhà Đoàn Thị Điểm, chơi bị chó dữ đuổi phải chạy ra vườn hồng, nhảy tót lên một cây. Đoàn Thị Điểm ra nhìn thấy rồi ra vế đối, bảo nếu Quỳnh đối được mới đuổi chó đi và mời vào nhà chơi. Vế đối là:

“Trạng Quỳnh ngồi trên cây cậy, dái đỏ hồng hồng”

Hồng hồng là màu hồng, hồng cũng là cây hồng Quỳnh đang ngồi. Cây hồng lại cùng giống với cây cậy.

Trạng Quỳnh nghĩ nát óc không ra nên cứ phải ngồi mãi trên cây.

4. Câu đối mía mật kẹo đường
Một lần Quỳnh từ phố Mía về, Thị Điểm thấy Quỳnh đang ngồi, liền ra ngay một vế đối có ý trêu:

“Lên phố Mía gặp cô hàng mật, cầm tay kẹo lại hỏi thăm đường”

Kẹo tiếng địa phương còn có nghĩa là kéo – kẹo lại là kéo lại. Gặp câu đối ra toàn mía, mật, kẹo, đường; Quỳnh nghĩ mãi không ra vế đối, bí quá, đành đánh bài chuồn.

Sau có người khuyết danh đối giúp Quỳnh là:

“Bà đồ Nứa đi võng đòn tre, đến khóm trúc thở dài hí hóp”

5. Câu đối nhìn nhau từ hai cửa sổ
Có một lần, Trạng Quỳnh và Thị Điểm nhìn thấy nhau từ hai cửa sổ đối diện nhau, Đoàn Thị Điểm ngẫu hứng bèn ra một vế đối:

“Hai người ngồi song song hai cửa sổ”

Chú ý vị trí của các từ: hai-song song-hai, song là hai và song cũng có nghĩa là song cửa sổ. Lại gặp một vế đối quá hóc búa, Trạng Quỳnh bí quá không đối được đành giả bộ tảng lờ, đi ra chỗ khác.

Thành Nguyễn đối là: Bán hàng rẻ mãi mãi bán hàng rẻ.

Tiếng Hán “mãi” là bán (mại là mua).

6. Câu đối thịt mỡ dò chả
Một lần giáp tết Nguyên Đán trời mưa rả rích, Thị Điểm ngồi gói nem. Trông thấy Trạng Quỳnh đội mưa đi mua rượu về, cô bảo muốn nhắm nem thì ngồi xuống cùng gói với cô. Quỳnh trả lời: Chả (chẳng) thích nem, chỉ thích giò. Thị Điểm liền ra một vế đối:

“Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem, chả muốn ăn”

Và bảo nếu Trạng Quỳnh đối được câu này thì cho ăn giò. Trạng Quỳnh nghĩ mãi không ra, đành nhịn.

Xin mời quý vị đối!

7. Câu đối của ông chồng hai vợ
Ngày xưa có một ông có hai bà vợ… Hai bà này đều là hạng gớm mặt, nên hàng ngày ra vào “va thúng đụng nia” dẫn đến cãi nhau. Một buổi ngồi trong phòng nghe hai bà vợ cãi nhau ngoài sân, trong đầu ông chợt nảy ra vế đối:

“Vợ cả, vợ hai, cả hai đều là vợ cả”

Xin mời quý vị đối!

8. Câu đối của cô hàng dệt
Chuyện lang thang dọc đường dân gian còn rất nhiều. Xin kể thêm chuyện về cô hàng dệt. Tiệm cô gần đường, nhiều cánh nam nhi đi qua. Cô ra vế đối:

“Gái tơ chỉ tằm kén ngài quân tử”

Cô chỉ sử dụng những từ của nghề dệt “tơ chỉ tằm kén ngài” để cho họ biết tiêu chí chọn chồng của mình, và cũng là cái giá của cô.

Sợi tơ sợi chỉ, cái kén con ngài, duy chỉ có từ tằm là do ông cha nói lái đi của từ tầm – tức tìm.

Xin mời quý vị đối!

9. Câu đối liệt kê vật cùng giống
Có vế đối rất hay nhưng khuyết danh tác giả:

“Ngồi cống ao, chàng bắc chân chữ ngóe, uống rượu thịt ếch, cóc có tiền lại còn nói ương”

Xin mời quý vị đối!

10. Câu đối bỡn khách Tàu
Hai danh sĩ phương bắc nghe tài Hồ Xuân Hương đến đưa danh thiếp ngỏ ý muốn cùng Xuân Hương đàm đạo chữ nghĩa. Theo thủ tục thời đó, chủ nhân đưa ra vế đối, nếu khách đối được thì mới ra mặt để tiếp khách. Vế ra của Hồ Xuân Hương như sau:

“Chân đi giày Tàu, tay bán bánh Đường, miệng nói líu lường, ngây ngô ngấy ngố”

Hai người khách phương Bắc nghĩ một lúc thì bỏ đi. Họ nhận ra rằng Xuân Hương qua vế ra có ý xem thường người phương bắc, nơi có ba triều đại Hán, Đường, Ngô vốn là kẻ thù của người phương nam.

Xin mời quý vị đối!

11. Câu đối chứa cả hai cách nói lái của Bắc Bộ và Nam Bộ
Dưới đây là một vế đối (khuyết danh) có chứa cả hai cách nói lái vùng Bắc Bộ và Nam Bộ trong một vế đối là:

“Con cá rô cố ra khỏi rá cô.”

Hai từ “cá rô” nói lái kiểu Bắc Bộ (đổi cả chữ cái đầu và dấu câu) là “cố ra”, nói lái kiểu Nam Bộ (đổi chữ cái đầu) là “rá cô”, cả hai cùng nằm trong một câu, nên đây là một vế đối rất hóc hiểm.

Thành Nguyễn đối:

“Bê bánh đa đá banh bị ba đánh.” – H.N – 26/9/2020.

Xin mời quý vị đối!

12. Câu đối trùng nghĩa hai ngôn ngữ Hán Việt
Dưới đây là vế đối trùng nghĩa hai ngôn ngữ Hán Việt rất thú vị. Người Việt và người Hán âm nói khác nhau, viết từ và chữ cũng khác nhau, nhưng các từ trong câu lại đồng nghĩa:

“Cha con thầy thuốc về quê, gánh một gánh hồi hương, phụ tử.”

Hồi hương và phụ tử là các vị thuốc Đông Y. Lưu ý vị trí của các từ cha con – phụ tử, về quê – hồi hương.

Thành Nguyễn đối là: “Tướng sĩ pháo binh gặp lại, buôn hoài buôn tái ngộ, quan quân.”
Câu này vẫn chưa đạt. Chỉ đối được từ chứ chưa đối được ý. Hồi hương và phụ tử là các vị thuốc của nghề thày thuốc chữa bệnh.

Xin quý vị mời đối!

13. Một số câu đối của Thành Nguyễn
Câu đối 1:
Câu đối mà Thành Nguyễn đổi chữ cái đầu tiên của từ bằng một chữ cái gần gũi về âm (phát âm như nhau, chỉ khác cách viết), dẫn đến việc đổi nghĩa của từ đó như sau:

“Em gái dáng xinh đi chơi giáng sinh”.

Hai từ “dáng xinh” là tả hình thức của cô gái, người đẹp đi chơi Giáng Sinh. Từ “dáng” nghĩa là dáng  vóc, dáng người cô gái, còn từ “giáng” nghĩa là xuống, giáng trần là xuống trần. Từ “xinh” là xinh xắn, xinh đẹp, còn từ “sinh” là sinh ra. Giáng Sinh là ngày chúa Jesus được sinh ra, từ trên trời xuống trần.

Câu đối 2:
Thành Nguyễn là một người yêu vật lý lý thuyết, 1/2016 có nảy ra một vế đối:

“Ông Lý và ông Thuyết cùng nhau xây dựng một lý thuyết vật lý lý thuyết”.

Câu đối 3:
Thành Nguyễn ghé thăm thành phố Đà Lạt vào 8/2016 có nảy ra vế đối:

“Hồ Xuân Hương là tên hồ là Xuân Hương, còn đường Hồ Xuân Hương lại chạy bên hồ Than Thở”.

Xin mời quý vị và các bạn đối!

…

Rất mong nhận được những vế đối hay của quý vị và các bạn, để làm phong phú thêm cho nội dung bài viết, cũng chính là làm phong phú thêm cho thú chơi câu đối nói riêng, tiếng Việt nói chung. Xin cảm ơn!