Cờ Satuga – biến thể của cờ Chaturanga

Cờ Satuga là môn cờ thứ hai do Thành Nguyễn sáng tạo ra, trên cơ sở sửa đổi luật chơi (biến thể) của cờ Saturanga (hay Chaturanga). Môn cờ thứ nhất của Thành Nguyễn là cờ Lạc Việt, cờ này được Thành Nguyễn sáng tạo năm 2014, đăng ký quyền tác giả năm 2017. Cờ Lạc Việt cũng là biến thể của cờ Saturanga, loại cờ được cho là thủy tổ của cờ vua (chess), cờ tướng (xiangqi)…

Sau thời gian 5 năm công bố và phát triển, Thành Nguyễn nhận thấy cờ Lạc Việt có độ khó ở trên mức trung bình. Chỉ những kỳ thủ  chuyên nghiệp, có năng lực tư duy tốt, chơi cờ ở tầm khá giỏi mới cần đến cờ Lạc Việt để đấu với nhau nhằm nhanh chóng tìm ra người chơi có trình độ cờ cao hơn, hoặc họ dùng cờ Lạc Việt để tập huấn cao độ trước các giải đấu với mục tiêu giành được giải cao.

Những người chơi cờ không chuyên nghiệp, những kỳ thủ nghiệp dư, hàng ngày chơi cờ với nhau để giải trí thì tất nhiên có thể chơi các môn cờ hiện tại. Tuy nhiên, Thành Nguyễn đề xuất thêm cờ Satuga có độ khó trung bình, dễ hơn cả cờ vua và cờ tướng, dành cho những người mới học chơi, những người không theo được con đường kỳ thủ chuyên nghiệp do điều kiện về sức khỏe, thời gian, kinh tế…

1. Về tên cờ Satuga
Tên cờ Satuga chả có ý nghĩa gì, đây chỉ là cái tên rút gọn từ tên cờ Chaturanga (hay Saturanga), loại cờ đầu tiên của thế giới do người của vương quốc Gupta thuộc đất Ấn Độ ngày nay sáng tạo ra vào thế kỷ thứ VII. Vậy tên cờ Satuga không có ý nghĩa gì và chỉ để gợi nhớ về cờ Chaturanga.

Gợi nhớ về cờ Chaturanga để những người chưa biết hiểu được rằng, cờ Chaturanga của người Ấn Độ mới là thủy tổ của các loại cờ. Hai loại cờ đang được chơi nhiều nhất thế giới hiện nay là cờ vua và cờ tướng chỉ là biến thể của loại cờ này. Cờ vua thậm chí còn là biến thể của một loại cờ là hậu duệ của cờ Chaturanga, đó là cờ Shatranj của người Iran (Ba Tư xưa).

2. Bàn cờ Satuga
Bàn cờ Satuga sử dụng lại bàn cờ của cờ vua, tức cũng có 8×8 = 64 ô vuông. Các ô được tô hai màu xen kẽ lần lượt, để các ô cạnh nhau có màu khác nhau. Điều này sẽ thuận tiện cho quân đi chéo dài (sĩ) và quân đi dích dắc, lắt léo (mã) không bị đi nhầm ô.

3. Quân cờ Satuga
Quân cờ Satuga không phải là các hình khối 3D (giống các bức tượng) như quân cờ vua, mà là hình tròn dẹt như quân cờ tướng. Hai mặt tròn trên dưới là biểu tượng quân cờ. Nói ngắn gọn là giống quân cờ treo cờ vua, trừ việc chúng có viền tròn. Biểu tượng ba quân tướng, sĩ, tượng là do tác giả cờ sáng tạo mới.

Quân cờ Satuga được gọi tên và quy ước khác với quân cờ vua. Theo đó, quân đứng đầu là quân tướng chứ không phải vua, tượng trưng cho người đứng đầu. Quân quan trọng thứ hai là sĩ chứ không phải hậu. Sĩ đại diện cho quân sư chứ không phải hậu vợ vua. Vua mang quân sư ra trận chứ ai lại mang vợ ra trận.

Quân tiếp theo là quân tượng, đại diện cho lực lượng tượng binh (voi chiến) trên chiến trường, không phải là giám mục như cờ vua. Tượng cờ vua đại diện cho chức danh về tôn giáo, tư tưởng, đường lối… Cờ vua Trung Quốc và Việt Nam gọi là quân tượng (voi) nhưng vẫn lấy quy ước là giám mục theo cờ vua phương Tây là không hợp lý.

4. Luật chơi cờ Satuga
Luật chơi cờ Satuga về cơ bản là sự mở rộng luật chơi của cờ Chaturanga hay cờ Makruk của người Thái Lan hiện nay. Cờ Makruk cũng là biến thể của cờ Chaturanga. Hay tranh thủ sự phổ biến của cờ vua mà nói, thì luật chơi của cờ Satuga là sự thu gọn và thay đổi luật chơi của cờ vua.

Ngắn gọn là, cờ Satuga chơi như cờ vua, trừ quân sĩ (hậu) và quân tượng là thay đổi nước đi. Sĩ đi như sĩ cờ Lạc Việt, tượng đi như tượng cờ Lạc Việt. Tức sĩ đi chéo vô biên, đi dọc và ngang một ô. Tượng đi dọc và ngang một hoặc hai ô, đi chéo một ô. Tượng được nhảy qua đầu quân mình, không được nhảy qua đầu quân đối phương.

Một số luật chơi khác thay đổi cho cờ thực tế hơn là: hết nước đi là hết cờ, bên nào hết nước đi thì bên đó bị xử thua. Bổ sung luật “Hi sinh cứu Chúa”, trong một ván cờ những quân trong vùng nước đi của tướng có thể hi sinh một lần để tướng đứng vào vị trí của nó, trong trường hợp tướng đang bị quân đối phương chiếu bí, không còn nước để đi.

Luật phong của cờ vua được thay đổi thành, tốt đi đến hàng ô cuối cùng bên phía đối phương được phong thành một trong những quân đã chết. Luật phong này sẽ yêu cầu các kỳ thủ khi còn quân chủ lực thì cần tập trung vào dùng chúng, thay vì cứ khai thác tốt. Công tác chuẩn bị để chơi cờ, đặc biệt là các giải đấu lớn, cũng mà đỡ cách rách hơn, khi mỗi bàn cứ phải có hai quân hậu đi kèm.

5. Phân tích
Với luật chơi mới này, cờ Satuga sẽ biến hóa chậm hơn cờ vua, đó cũng chính là dễ hơn cờ vua. Cụ thể là do cờ Satuga có ít quân viễn chiến (nước đi dài, đánh xa) hơn. Khi cờ có ít quân viễn chiến thì cờ biến hóa chậm hơn, ít biến hơn, nên người chơi sẽ phải tính toán ít hơn. Xã hội ít người có năng lực tư duy siêu việt, vậy cờ nên dễ hơn để nhiều người có thể chơi được.

Cờ vua biến hóa quá nhanh do có ba loại quân viễn chiến là hậu, xe và tượng (tổng 5/16 quân). Hậu thậm chí còn đi cả dọc, ngang và chéo vô biên. Cờ tướng thì quân cờ là các Hán tự khó học, luật chơi không tường minh (khùng khoằm) như cản mã, cản tượng, quân pháo lộn đi lộn lại khó lường nên phức tạp, đau đầu. Tuy vậy, cờ Satuga biến hóa nhanh hơn cờ Makruk của Thái Lan.

Luật chơi cờ Satuga hạn chế sức mạnh của sĩ, bằng cách thu hẹp nước đi của hậu cờ vua. Do đó, sĩ cờ Satuga không còn quá mạnh, bá đạo bàn cờ, sức mạnh chỉ mạnh tương đương với một quân xe, nhưng theo một hình thái khác. Do sĩ không còn quá mạnh, nên không còn chuyện mất cân đối sức mạnh ngay trong đội hình của một bên, mất sĩ không phải là một thảm họa, đổi sĩ lấy xe cũng tương đối cân bằng.

Lời kết
Cờ là môn thể thao trí tuệ có tính đối kháng cao, nên được xếp vào hàng khó chơi. Lâu nay trong xã hội, cờ chỉ dành cho những người có năng lực tư duy tốt. Chơi cờ lại ít vận động, nên người chơi nhiều có thể mắc các vấn đề về sức khỏe. Vì lý do trên mà tác giả cờ Satuga muốn hạ độ khó của cờ xuống, để hoạt động chơi cờ trở nên dễ hơn, vui hơn.

Đặc biệt lưu ý các kỳ thủ là phải luyện tập thể dục thể thao. Không phải để khỏe như lực sĩ, mà là để không yếu như thư sinh. Đừng nghĩ rằng chơi cờ không cần nhiều sức khỏe. Có khỏe mạnh thì mới bền bỉ được. Cuối cùng, những người luyện cờ để thi đấu (lấy thành tích, danh tiếng) hay xuất ngoại thì không nên chơi cờ Satuga, vì cờ Satuga chỉ để chơi cho vui thôi.