Tiếng Việt có phải là một môn khoa học?

Trong một cuộc tranh luận căng thẳng mới đây giữa hai ông giáo sư (*) già của nền giáo dục Việt Nam về một bộ sách giáo khoa (* xin lỗi vì tôi không biết chuyên ngành của họ), một ông có nói: “Tiếng Việt không phải là một bộ môn khoa học”, tôi khá bất ngờ với phát biểu này, không phải vì ông giáo sư kia phát biểu đúng hay sai, mà tôi cũng chưa thử nghĩ xem: tiếng Việt có phải là một bộ môn khoa học hay không? Đây là một gợi đề khá thú vị.

Lĩnh vực khoa học nói chung phân ra thành hai mảng chính, đó là khoa học tự nhiên và khoa học xã hội. Khoa học tự nhiên nghiên cứu sự vận động của thế giới tự nhiên qua các vật, sự vật và các hiện tượng, tương tác (vật lý) và biến đổi (hóa học), nhằm mục đích bảo vệ và đem lại lợi ích cho con người. Khoa học xã hội nghiên cứu các vấn đề của xã hội con người, các yếu tố chi phối đến sự vận hành của xã hội, chi phối mối quan hệ giữa các cá nhân, tập thể và các quốc gia. Giúp con người hiểu nhau và sống chung với nhau hòa bình.

Thế nào là một môn khoa học?
Như ta đều biết, mãi gần đây “Kinh tế học” mới được coi là một ngành khoa học, vì nó nghiên cứu các hiện tượng (sự vận hành) có tính chất quy luật. Ví dụ, nhà nước tăng hay giảm thuế (hoặc lãi suất ngân hàng) thì sẽ ảnh tưởng như thế nào đến xã hội, những chuỗi phản ứng nào sẽ diễn ra trong nền kinh tế… Kinh tế học có thể giải thích được một cách tương đối những chuỗi hiện tượng này, và tiên đoán được các kết quả một cách tương đối chính xác.

Vậy thì, ngành nào phân tích rồi phát hiện ra được các vật, sự vật vận động (đối với khoa học tự nhiên) hay vận hành (đối với khoa học xã hội) theo các quy luật, rồi dựa vào các quy luật có thể giải thích được hiện tượng (đứng im, chuyển động, tương tác, bùng nổ) hoặc tiên đoán được kết quả của các hiện tượng, thì đó là một ngành khoa học. Khi dạy ngành đó cho học sinh trong nhà trường, thì môn học đó là một môn khoa học. Kinh tế học thuộc mảng khoa học xã hội.

Bên mảng khoa học tự nhiên, ngành Vật lý nghiên cứu sự vận động của thế giới tự nhiên qua các vật thể, sự vật và sự tương tác giữa chúng (hiện tượng: đứng im, chuyển động, tương tác). Các quy luật ngành Vật lý phát hiện ra là: thuyết vạn vật hấp dẫn, thuyết tương đối, nguyên lý bất định, nguyên lý loại trừ… Ngành Vật lý thiên văn và Vũ trụ học nghiên cứu vũ trụ, rồi từ đó có thể loại trừ các mối nguy từ các thiên thạch lao đến trái đất. Khoa học xã hội cũng có các (quy) luật như: luật nhân quả, luật lan truyền, luật hấp dẫn…

Tiếng Việt có phải là một môn khoa học?
Tiếng Việt là gì? Tiếng Việt là một hệ thống âm thanh do người Việt sáng tạo ra, từ việc quy ước âm với nghĩa, trong quá trình sống và lao động. Ban đầu tiếng Việt chưa có chữ viết, sau rồi mượn chữ Hán để viết, mã hóa âm lên các thanh tre. Chữ Hán có đặc điểm là mỗi một chữ tương ứng với một âm. Về sau người Việt sáng tạo ra chữ Nôm để viết theo cách của riêng mình. Với chữ Nôm, mỗi chữ cũng tương ứng với một âm. Hai loại chữ Hán và Nôm là hệ chữ tượng hình chữ có hình nhang nhác giống vật mà chúng mô tả (nghĩa của chữ).

Đến thế kỷ 19, người Việt bỏ cả chữ Hán và chữ Nôm chuyển sang dùng chữ Quốc Ngữ. Tức bỏ hệ chữ tượng hình mà dùng hệ chữ Latin, hệ chữ mã hóa âm bằng từ, được ghép bằng các chữ cái và dấu. Bảng chữ cái tiếng Việt có tống cộng 40 chữ, kể cả phụ âm ghép. Dùng chữ Quốc Ngữ thì mỗi âm mã hóa bằng một từ, do các chữ cái và dấu ghép lại mà thành. Một chữ tiếng Hán tương ứng với một từ của chữ Quốc Ngữ. Tiếng Hán nhiều âm đọc như nhau (đồng âm) nhưng viết khác nhau, tùy vào cách viết mà dịch ra nghĩa. Tiếng Việt thì cứ đọc như nhau thì sẽ viết như nhau, tùy vào các từ xung quanh và ngữ cảnh mà dịch nghĩa.

Trẻ em sinh ra ban đầu chưa biết nói, chưa biết đọc và chưa biết viết. Sau đó, khi thấy người lớn nói chúng sẽ học the rồi biết nói, nhưng vẫn chưa biết đọc và viết. Đến 6 tuổi, các em đi học rồi được thày cô dạy cho môn Tiếng Việt. Môn học này phải giải quyết được các vấn đề như: dạy các em đọc được các từ mà các em nhìn thấy thành âm, viết ra thành từ các âm mà các em thường vẫn nói, dạy thêm các em các từ (âm) mới mà các em chưa gặp, hiểu nghĩa của chúng để sử dụng. Lên các lớp học cao hơn, môn Tiếng Việt dạy các em đọc hiểu các bài thơ, ca, văn, phú và dạy các em làm được các bài thơ, ca, văn, phú.

Tiếng Việt khó nhất ở điểm nào?
Tiếng Việt không phải khó ở việc phát âm hay số lượng khủng khiếp các đại từ nhân xưng, mà điểm khủng khiếp nhất của tiếng Việt là “các biện pháp tu từ”. Đây cũng chính là điểm tôi chứng minh tiếng Việt là một môn khoa học, để phản bác nhận định của ông giáo sư bên trên. Tôi tin, bây giờ mà hỏi thì sẽ có nhiều người lớn ở Việt Nam cũng không trả lời được câu hỏi: “Các biện pháp tu từ là gì?”, dù hàng ngày đôi khi người ta có thể vẫn sử dụng chúng.

Từ (âm) “tu” là ta mượn của tiếng Hán (修 – chữ), có nghĩa là sửa. “Tu từ” là “sửa từ”, là nói vậy mà không phải vậy, là “ý tại ngôn ngoại” – nói thế này nhưng thực sự ý bên trong lại là muốn nói thế khác. Các biện pháp tu từ phổ biến là: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, thậm xưng, nói quá, nói giảm, nói tránh, nhân cách hóa… Ví dụ: nếu nói với những đứa trẻ mẫu giáo các câu như: “Quê hương là chùm khế ngọt” hoặc “Chặt đôi câu thơ, bẻ đôi câu thơ, tôi làm mái chèo lướt sóng” thì chúng sẽ không hiểu được, vì chưa đủ nhận thức để hiểu.

Vậy Tiếng Việt là môn khoa học nghiên cứu các từ (âm), ngữ và cách chúng ghép với nhau tạo thành những bài thơ, ca, văn, phú… Khi một tác giả sáng tác ra một tác phẩm nào đó, nếu biết được hoàn cảnh sáng tác thì người đọc (hoặc nghe) sẽ hiểu được thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Các biện pháp tu từ và các thành ngữ chính là các quy luật. Chúng được dùng để sáng tác, rồi người bình các tác phẩm cũng căn cứ vào đó để phân tích những diễn biến nội tâm, từ đó hiểu được các thông điệp của tác giả.

Góc độ tiên đoán của Tiếng Việt, ta có thể kể ra như: qua các biện pháp tu từ và các thành ngữ có thể đoán được câu văn hay câu thơ tiếp theo, giả như nó chưa được sáng tác, hoặc sáng tác nhưng bị thất lạc. Hay đọc văn hoặc thơ mà có thể đoán được tác giả, vì mỗi một người có một phong cách sáng tác riêng. Rồi xa hơn nữa là, qua các tác phẩm có thể hiểu được về con người của tác giả như: tình cảm, mục đích, sức khỏe, sở thích, thói quen… Vậy Tiếng Việt là một môn khoa học, và nó thuộc mảng khoa học xã hội.