Hợp lệ và đúng luật

Khi nói (viết) về cờ, dùng từ nước đi “hợp lệ” là không đúng, mà để đúng thì cần nói (viết) là nước đi “đúng luật”. Không thì chỉ cần nói (viết) đơn giản là “nước đi”, vì đương nhiên đi thì phải đi đúng luật, đi sai luật ai cho đi. Bởi từ “lệ” nghĩa là những việc được lặp đi lặp lại tạo thành thói quen của một cá nhân hay cả cộng đồng.

Ví dụ, trước đây các khẩu hiệu trên đường phố của ta viết là: “Nghiêm chỉnh chấp hành luật lệ giao thông”. Nhưng từ khi có cái lệ sai trái là, cứ xảy ra va chạm là xe to phải đền xe bé. Do đó khẩu hiệu đã phải sửa thành “Nghiêm chỉnh chấp hành luật giao thông đường bộ”. Xe to đền xe bé là hợp lệ nhưng không đúng luật, vì có những trường hợp xe bé sai.

Chơi cờ thì tuân thủ các quy định của luật chơi cờ. Các giải đấu thì có điều lệ của giải. Điều lệ giải quy định giải tuân theo luật nào và các vấn đề khác. Luật là luật, quy định rõ ràng, chi tiết để xử lý mọi tình huống. Đi quân thì phải đi theo luật, đúng luật chứ không phải là hợp lệ. Như cờ tướng có cái  lệ rất vô lý là “cấm chiếu đít”. Lệ này là sai luật.

Chữ nghĩa là việc đau đầu, người chơi cờ thì cứ đánh cờ giỏi là tốt rồi, không có thời gian để nghiên cứu chữ nghĩa. Những người đào tạo và bình luận cờ thì cần hiểu về chữ nghĩa để sử dụng cho đúng. Làng cờ ngày nay về cơ bản “trôi” theo quán tính từ các thời trước. Cờ là môn thể thao trí tuệ, nên sinh hoạt cờ cần bài bản, chính xác và chính tắc.