Đơn giản chính là đỉnh cao của sự tinh tế

Tiêu đề bài viết là một câu nói của nhà bác học Leonardo Da Vinci. Người viết cho rằng: “Đơn giản là đỉnh cao của sự công phu”. Những người mới viết thường cố gắng viết dài, viết tràng giang đại hải. Đến khi viết “già văn” thì lại tìm cách viết ngắn cho lại và đơn giản. Thực ra phải có trình độ rất cao mới biểu đạt được một cách đơn giản. Thử chiêm nghiệm trong thơ và văn.

1. Thơ:
Những câu thơ mà câu từ thuận miệng một lèo, đơn giản, mộc mạc như là đương nhiên phải như vậy thì được gọi là thi tiên. Ví dụ như những câu ca dao hay thơ lục bát của nước ta:

1. Trâu ơi ta bảo trâu này
Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta.

2. Chẳng thơm cũng thể hoa nhài
Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An

3. Hoa chanh nở giữa vườn chanh
Thày u mình với chúng mình chân quê

4. Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ, ruột đau chín chiều

Ở bên Trung Quốc có ông Lý Bạch được phong là thi tiên. Đỗ Phủ được phong là thi thánh. Ở Việt Nam, người viết phong Nguyễn Bính là thi tiên vậy. Thi thánh có lẽ là Nguyễn Khuyến. Hồ Xuân Hương là bà chúa thơ Nôm. Thế còn Nguyễn Du?

2. Văn:
Văn thì người viết thiên về những câu “đinh” trong các tác phẩm nổi tiếng được người đọc nhớ mãi. Đó là những câu nói trong hoàn cảnh đó, tình huống đó nhân vật đương nhiên phải thốt ra như vậy.

1. Chí Phèo: “Ai cho tôi lương thiện?”
2. Tướng về Hưu: “Giờ tôi mới biết thế nào là khóc như cha chết.”
3. Sống dễ lắm: “Sống dễ lắm, cứ nhìn vào mắt lũ trẻ mà sống.”
4. Cuốn theo chiều gió: “Mình sẽ làm cho anh ấy yêu mình và mình sẽ làm được.”

Văn thì có nhiều thể loại: truyện, sách, báo, ký… Mỗi một vấn đề diễn đạt được trong sáng, mạch lạc, hành câu thuận khiến người đọc rất dễ lĩnh hội, không phải dừng lại ở đâu đó thì gọi là “văn tiên” vậy.

Văn thánh thì người ta bớt từ đi, tạo ra câu cụt lủn nhưng vẫn đủ nghĩa. Càng nghĩ sâu càng thấy rộng. Đó là văn của các vị như Nguyễn Duy Cần dịch “Đạo Đức Kinh”, Nguyễn Hiến Lê dịch “Kinh Dịch”.

Thơ văn suy cho cùng vẫn là công cụ để truyền tải thông điệp của tác giả, viết ngắn là tải đạo. Nhiều bài thơ, bài văn câu từ trau chuốt, đam mỹ nhưng thông điệp chả có gì thì cũng đáng bỏ. Có đạo đâu mà tải.

Ngược lại, thông điệp có tốt, đạo có cao mà văn chưa đơn giản được thì cũng chưa đạt. Bởi để được công nhận là giỏi thì phải làm được hai việc, một là giỏi và hai là biết cách biểu đạt cho người khác hiểu là mình giỏi.