Quá trình dân chủ là quy luật xã hội

Chuyến công du của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tới Russia giữa lúc cuộc chiến Ukraine đang ở giai đoạn quan trọng then chốt, làm dấy lên nhiều đồn đoán ở khắp nơi trên thế giới. Mục tiêu của ông Tập là gì? Mục tiêu của Putin là gì? Các động thái đáp trả đáng chú ý của phe đối trọng là: thủ tướng Japan sang thăm India, Liên minh châu Âu họp toàn thể và tổng thống USA sang thăm Canada.

1. Quy luật mở rộng dân chủ trên toàn thế giới
Chúng ta đều biết, lịch sử nhân loại tính từ thời chiếm hữu nô lệ đến nay là một quá trình mở rộng dân chủ. Từ lúc con người còn là nô lệ cho đến khi có quyền con người, tức quyền tự do, bình đẳng và mưu cầu hạnh phúc. Cụ thể ở mỗi một quốc gia có bước phát triển đặc thù, có những nước bỏ qua giai đoạn, nhưng các bước chung của nhân loại là chiếm hữu nô lệ, phong kiến tập quyền, phong kiến phân quyền, chủ nghĩa công bản, chủ nghĩa tư bản…

Không chỉ các nước phương Tây, ngay cả nguyên thủ của những nước được coi là chuyên chế hiện nay cũng công nhận quy luật này. Có điều, họ cho rằng do đặc thù của mỗi quốc gia về lịch sử, truyền thống, văn hóa và các điều kiện xã hội nên quá trình tiến đến dân chủ ở mỗi quốc gia là khác nhau. Tất nhiên, mục tiêu ở đây là tránh các cuộc chiến tranh hay thanh lọc đẫm máu. Tức họ gián tiếp tuyên bố rằng, không thể đem mô hình của quốc gia này áp dụng sang quốc gia khác.

2. Thế nào là một nhà nước dân chủ?
Xưa nay chúng ta vẫn cho rằng, nhà nước dân chủ là nhà nước đa nguyên với tam quyền phân lập. Tuy nhiên, đây là hình thức và điều kiện cần của dân chủ chứ không phải bản thể và điều kiện đủ của một nhà nước dân chủ. Ta cùng làm rõ biệt từ dân chủ. Dân chủ có phải là dân được tự do và được làm chủ? Vậy quyền của nguyên thủ và các cơ quan nhà nước quy định trong hiến pháp và pháp luật thì thế nào? Có liên quan gì ở đây không?

Tôi cho rằng dân chủ chỉ thể hiện ở ba điểm: 1. Nhân dân bầu lên nhà nước. Chỉ những nhà nước do nhân dân bầu lên mới có tính chính danh, 2. Các quy định của hiến pháp và pháp luật về việc bầu cử phải đảm bảo chặt chẽ, khách quan và khoa học đảm bảo chọn được người tài năng lên lãnh đạo đất nước và 3. Các cuộc bầu cử phải diễn ra công khai, minh bạch và công bằng, dưới sự giám sát khách quan của các cơ quan, tổ chức quốc tế uy tín.

3. Phân tích nước Mỹ (Hoa Kỳ, USA)
Nước Mỹ có dân chủ không? Rõ ràng, chiểu theo các tiêu chí bên trên thì nước Mỹ có một nhà nước dân chủ mẫu mực và bài bản. Dân được bầu lên tổng thống qua Đại cử tri đoàn. Hiến pháp và pháp luật về việc bầu cử vô cùng chặt chẽ và khoa học. Các cuộc bầu cử diễn ra minh bạch và công bằng nên kết quả kịch tính đến những phút giây cuối cùng. Mỗi khi nước Mỹ bầu cử tổng thống, cả thế giới nín thở theo dõi kết quả.

Tổng thống Mỹ, với quyền lực được hiến pháp và pháp luật cấp cho, có thể nói là ông vua của nước Mỹ. Tức xét về quyền lực hành pháp, thì tổng thống Mỹ chẳng khác nào một ông vua. Nước Mỹ không hề dân chủ như nhiều người tưởng, tất nhiên ở góc độ hành pháp. Những chính trị gia trong bộ máy hành pháp Mỹ hiểu quyền lực của tổng thống đáng sợ đến mức nào. Tổng thống Mỹ là tinh hoa của nước Mỹ. Cơ chế bầu cử đảm bảo chọn được người tài và cung cấp nhiều quyền lực cho họ.

Nước Mỹ có quan tâm đến dân chủ thế giới không? Xin thưa là có và không. Lâu nay nhiều người vẫn quan niệm Mỹ là cảnh sát cầu, là quốc gia bảo vệ cho các giá trị dân chủ và quyền con người trên thế giới. Tuy nhiên, nước Mỹ không phải là một thể thống nhất mà có nhiều bên, nhiều phe phải. Nội bộ nước Mỹ có diều hâu và bồ câu, thực dụng và mơ mộng… Có phe trong nước Mỹ quan tâm đến vấn đề dân chủ toàn cầu, nhưng phe khác chỉ quan tâm đến các hợp đồng vũ khí, dầu mỏ và lợi nhuận.

4. Phân tích quá trình dân chủ đặc thù ở một số nước
Một số nước trên thế giới có quá trình phát triển dân chủ khá đặc thù mà ta cần phải nghiên cứu. Đó là những nước như Japan (Nhật Bản), Korea (Hàn Quốc), Taiwan (Đài Loan) và Singapore. Sở dĩ phải nghiên cứu quá trình dân chủ của các đất nước này vì để tìm ra con đường tốt nhất cho Vietnam (Việt Nam). Rõ ràng chúng ta muốn tiến đến đất nước dân chủ, tự do, công bằng, văn minh một cách ít máu nhất.

Chúng ta đều biết, sau các cuộc chiến tranh thế giới lần thứ II, chiến tranh Triều Tiên, nội chiến quốc cộng ở Trung Quốc đại lục (China) các quốc gia liên quan như Japan, Korea, Taiwan đã có quá trình dân chủ cưỡng bách dưới sức ép từ Mỹ, North Korea (Bắc Hàn), China (Trung Quốc đại lục). Singapore là một trường hợp đặc biệt với ý chí của Lý Quang Diệu (Lee Kuan Yew). Tuy nhiên, Singapore có quy mô nhỏ tầm một thành phố, nên chỉ phân tích để nghiên cứu chứ rất khó để tham khảo mô hình.

5. Con đường dân chủ của Việt Nam
Có ba việc quan trọng hiện cần làm để tiến nhanh trong quá trình đưa đất nước đến dân chủ, thì nhà nước Việt Nam đang làm cả đó là: 1. Chống tham nhũng và lãng phí, 2. Cải cách để chấn hưng giáo dục và 3. Phát triển kinh tế thật nhanh. Cho đến bây giờ mà nói, Việt Nam đã bước qua giai đoạn chính trị hoang dã. Đây là thuật ngữ chính trị mô tả việc cán bộ các cấp trong bộ máy nhà nước bất chấp để vơ vét làm giàu. Do dùng tiền mua chức nên người ta phải, trước tiên là thu hồi vốn rồi tích lũy để lên tiếp bên trên.

Ngay trong thời phong kiến tập quyền, ở những triều đại vua anh minh sáng suốt, đất nước Việt Nam đã có những thời kỳ nhà nước dân chủ, tập hợp được sức mạnh của toàn dân để đánh đuổi giặc ngoại xâm, phát triển kinh tế tích lũy của cải vật chất để đề phòng các cuộc xâm lược tiếp theo có thể đến từ ngoại bang. Giai đoạn đó là giai đoạn đất nước phát triển nhanh nhất. Tuy nhiên, khi các vị vua tài giỏi sáng suốt qua đời, đất nước lại rơi vào hỗn loạn do sự tranh đoạt quyền lực giữa các phe phái.

Do vậy, dân chủ không phải ở thể chế mà là ở con người, nhưng với điều kiện là người lãnh đạo cao nhất phải là người kỳ tài, anh minh lỗi lạc. Tuy nhiên, trường hợp đó không nhiều trong lịch sử và hệ quả của điều này là vua anh minh mất đi là đất nước hỗn loạn. Do đó, để đất nước phát triển thịnh vượng dài lâu, thể chế nhà nước lại quan trọng. Và thể chế đúng đắn nhất chính là mô hình nước Mỹ: 1. Chọn được người tài và 2. Cung cấp nhiều quyền lực cho họ.

Với tình hình hiện tại của đất nước, bài học của các nước trong khu vực do cưỡng bách mà tiến đến dân chủ một cách nhanh chóng và mô hình nhà nước mục tiêu là mô hình của nước Mỹ để đất nước phát triển tiến đến cường thịnh và giữ được sự cường thịnh đó lâu dài trong hàng trăm năm, thì Việt Nam bây giờ cần một nguyên thủ có tài (ở tầm kỳ tài) để đoàn kết được sức mạnh của nhân dân trong nước và đồng bào ngoài nước, vừa có đường lối đối nội và đối ngoại sáng suốt, để đất phát triển nhanh chóng và bền vững.

Thay lời kết
Chủ đề bài viết có thể làm đề tài cho một cuốn sách, một cuộc nghiên cứu xã hội học về chính trị đồ sộ, hoặc sử dụng làm cương lĩnh chính trị cho một đảng phải chính trị nào đó trong tương lai. Động lực để tôi viết bài này là vì lời kêu gọi của nhiều cơ quan truyền thông phương Tây là: bảo vệ Ukraine là bảo vệ nền dân chủ và hòa bình thế giới, bảo vệ các giá trị dân chủ cao đẹp của thế giới phương Tây.

Việt Nam nên chuyển thủ đô về phía Nam (Bảo Lộc), hướng về phía Nam đoàn kết với các nước Đông Nam Á tạo nên Liên minh Asian để làm đối trọng ngàn năm với phương Bắc, kể cả khi Trung Quốc sau này có thể bị tách ra thành nhiều nước nhỏ. Làm đối trọng, đối thủ không có nghĩa và không nhất thiết phải là kẻ thù. Vì quan hệ lành mạnh giữa các quốc gia là phải vừa cạnh tranh, vừa hợp tác; vừa là bạn bè, vừa là đối thủ…