Phân biệt cờ và các môn thể thao trí tuệ

Trong tiếng Việt, từ (âm) “cờ” (hay “kỳ” gốc Hán) có chuyện đồng âm khác nghĩa. Nghĩa thứ nhất là lá cờ, ngọn cờ (làm bằng vải có cán bằng tre hay gỗ). Nghĩa thứ hai là trò chơi trí tuệ mô phỏng các trận chiến ở thời trung cổ. Lưu ý, cùng đọc là “kỳ” nhưng người Việt và người Trung viết khác nhau.

1. Lá cờ chỉ đạo quân trên chiến trường
Ở nghĩa thứ hai, trò chơi cờ mô phỏng các trận chiến ở thời trung cổ, là vì ở thời đó nhân loại chưa có phương tiện liên lạc đề truyền tải thông tin, nên trên chiến trường chủ tướng chỉ đạo quân qua hai thứ là: tiếng trống (âm thanh) và lá cờ (hình ảnh).

Quân lính dùng hai giác quan là tai và mắt của mình để tiếp nhận và thi hành lệnh. Tất nhiên, trước đó các bên đã có quy ước tiếng trống thế nào thì làm gì, vẫy cờ thế nào thì làm gì. Do đó, cờ không chỉ là biểu tượng về mặt hình ảnh, mà còn là vật dụng để chỉ huy quân đội.

2. Trò chơi trí tuệ mô phỏng các trận đánh
Vậy nên theo người viết, một trò chơi trí tuệ chỉ được gọi là cờ khi thỏa mãn các tiêu chí sau: 1. Phải có tính đấu trí cao, tức khó so với năng lực tư duy trung bình, 2. Nếu có yếu tố may rủi, thì phải nhỏ hơn 40% trong 10 ván, 3. Phải mô phỏng hoạt động chiến tranh trên chiến trường.

Theo các tiêu chí trên thì những trò chơi trí tuệ mô phỏng các cuộc đua như trò cá ngựa, các hoạt động đầu tư kinh tế, hay giải quyết các bài toán hiệu quả nào đó ta chỉ nên gọi là “trò chơi trí tuệ”, không nên gọi là cờ. Bởi tư duy chiến thuật, chiến lược và sự đối kháng trong đó quá ít.

3. Các vấn đề khác…
Ở tiếng Anh, từ lá cờ (hay ngọn cờ) là “flag”, còn từ trò chơi cờ là “chess”. Hai từ này khác nhau nên họ dễ phân biệt hơn khi nói hoặc viết. Những người hoạt động trong lĩnh vực cờ của các quốc gia khi trao đổi học thuật, nhất là ở phần viết, sẽ dễ hiểu vấn đề này hơn.

Phân biệt cờ và trò chơi trí tuệ chỉ là đề xuất của người viết, đưa ra để bàn chứ không hề có ý khác. Ngôn ngữ đôi khi cũng có những khiếm khuyết, không giải quyết được tất cả các vấn đề hóc búa của cuộc sống. Ta cần nghiên cứu ngôn ngữ của nhiều nước để làm rõ vấn đề này.

Thay lời kết
Cờ là môn thể thao trí tuệ, điều này thì quá rõ ràng không phải bàn cãi. Nhưng có nhiều môn thể thao trí tuệ không phải là cờ. Bởi âm “cờ” được dùng để gọi trò chơi trí tuệ mô phỏng chuyện chiến tranh, sau đó được nâng cấp thành môn thể thao trí tuệ, là do người xưa thường dùng lá cờ để chỉ huy trong quân đội.