Tư duy bằng tai

Đối diện với nhà tôi là nhà trẻ hàng xóm, nhà này có lắp một cái máy điều hòa nhiệt độ, nước từ đó chảy ra lại rơi đúng vào một miếng ngói làm bằng nhựa trong – của một nhà hàng xóm thấp hơn bên cạnh – tạo ra những tiếng kêu lộp bộp. Mới đầu tôi khá khó chịu với điều này, sau lâu dần rồi cũng quen…

Cả mùa đông dài nhà trẻ kia không bật điều hòa, vì ở Việt Nam phần lớn các nhà thường lắp điều hòa nhiệt độ một chiều, kéo nhiệt độ từ nóng xuống mát chứ không kéo nhiệt độ từ lạnh lên. Mùa đông lạnh quá thì cứ vào nhà đóng  kín cửa lại… Miền bắc vừa trải qua một mùa xuân có nhiều mưa phùn. Khi mưa, lượng nước mưa rơi xuống mái nhà chỉ đủ chảy vào ống thoát nước, rồi cũng rơi xuống cái mái tôn nhựa kia (ở vị trí khác) kêu lộp bộp.

Sang mùa hè, trời nóng dần, nhà hàng xóm của tôi bắt đầu bật máy điều hòa làm mát. Nước chảy ra từ cái điều hòa kia cứ rơi xuống miếng ngói tôn bằng nhựa kêu lộp bộp, nghe tiếng kêu đó ở trong nhà cứ tưởng là trời đang mưa. Tôi có thói quen hay đọc đến khuya và suy nghĩ miên man. Ý nghĩ là trời đang mưa cứ ám ảnh trong đầu tôi – vì tiếng kêu lộp bộp đó.

***

Tối nào có việc cần phải ra ngoài, tôi lại phải ra cửa sổ kéo tấm rèm che, để nhìn xem trời mưa hay tạnh. Khi mà đôi tai không cho ta biết sự thật, ta buộc phải dùng đến đôi mắt. Tất nhiên, ở đời đôi khi đôi mắt cũng không cho ta thấy sự thật, vì có những lúc “nhìn thấy vậy mà không phải vậy”. Chứ còn nghe thấy vậy mà không phải vậy, thì tôi đã thấy lâu rồi…

Cơ thể con người chúng ta có năm giác quan, hai giác có tầm bao quát rộng hơn cũng là quan liên quan nhiều nhất đến suy nghĩ của chúng ta là nghe (tai) và nhìn (mắt). Hai thứ đó cho ta trực giác, từ trực giác cho ta cảm xúc và những suy nghĩ và hành động cảm tính. Cảm xúc là những thứ thiên về tình cảm, khó đo lường và phân định đúng sai nên, tôi không bàn đến, mà thứ tôi muốn bàn đến là cảm tính.

Cảm tính đưa ra những lời nói và hành động qua những cảm nhận và thông tin từ ngũ quan đưa đến cho ta. Thế giới tự nhiên rộng lớn nhưng năm ngũ quan của ta có hạn, không cho ta “thấy” được tường tận mọi thứ về chúng, hoặc có thế lực nào đó cố tình đưa đến cho ta những thông tin không chính xác, làm ta tưởng mọi chuyện là thế này, nhưng thực ra thực tế lại là thế khác. Vì vậy nên ta phải cần đến lí tính.

***

Lí tính là giai đoạn cao của nhận thức, là dựa trên bằng chứng và suy luận để nắm bản chất và quy luật của mọi thứ trong môi trường xung quanh ta, môi trường gồm cả thế giới tự nhiên và xã hội con người. Người lý tính là những người biết cách tìm đến các bằng chứng thực tế, đáng tin cậy để xác thực cho cảm tính của mình. Và khi người ta biết cảm tính của mình sai, người ta thay đổi.

Năng lực của con người có giới hạn, không ai biết hết được tất cả mọi thứ, cũng không ai đi hết được mọi nơi để xác thực mọi thứ… Và đã là con người thì ai cũng có thể sai… Cho nên chuyện “biết nhiều” trong một thế giới thông tin đầy rẫy trên mạng không quan trọng, mà quan trọng là “dám nghĩ mình có thể sai”. Nghĩ như thế thì mới đi tìm chân lý, học là việc đi tìm chân lý suốt đời.

Những người “luôn cho mình đúng” là những người “đóng cửa” bộ não của mình, là những người từ chối tri thức – trong một thế giới thông tin thay đổi hàng ngày, thậm chí hàng giờ… Có những điều hôm qua đúng hôm nay không còn đúng, có những điều hôm qua đáng sợ hôm nay không còn đáng sợ, có những điều đúng nhưng không hay, có những điều hay nhưng không đúng…