Quyền được không biết

Chuyện về một thanh niên đi thi “Ai là triệu phú” không biết canh cua hay nấu với rau đay, hay một học sinh tiểu học chỉ vào bắp ngô ở trên cây ngô rồi hỏi “Thày ơi, hoa gì mà đẹp thế?” cho ta thấy, mỗi chúng ta – nhất là trẻ nhỏ – có quyền được không biết.

1. Quyền được học dốt
Trẻ con như những tờ giấy trắng, hồn nhiên như cỏ cây hoa lá, ta cho chúng biết gì thì chúng biết đấy, cho nên trẻ con không biết điều gì đó là lỗi của người lớn. Mỗi một thời đại có một hoàn cảnh xã hội khác nhau, cùng một thời đại cũng có những vùng có điều kiện kinh tế khác nhau, nên kiến thức của mọi người là khác nhau. Mỗi người cần thích nghi để tồn tại.

Khi trẻ con không biết một thứ gì đó, rồi thể hiện ngô nghê về điều đó, ta thấy chúng đáng yêu. Nhưng khi người lớn không biết chuyện gì đó, nhất là thuộc về “thường thức” (kiến thức thông thường) hay kiến thức chuyên môn ngành nghề, thì người khác khó chấp nhận hơn. Tuy nhiên, ta nên nhớ rằng trong luật giáo dục văn minh, trẻ em có quyền được học dốt, đơn giản vì một thời kì nào đó em có thể xao nhãng học hành vì lý do cá nhân.

2. Quyền được không biết những thứ ngoài chuyên môn
Một người làm trong lĩnh vực này không biết về lĩnh vực khác, ấy là điều bình thường. Đáng lẽ mỗi người chúng ta đều hiểu và chấp nhận điều đó một cách vui vẻ, thì không sao. Đẳng này, ở văn hóa phương Đông và đặc biệt là ở nước theo chủ thuyết cộng sản, việc tôn thờ cấp trên (hay bề trên) một cách thái quá, làm cho họ ít khi dám – vui vẻ – nhận là “mình không biết”.

Việc cấp trên hay bề trên có được nhiều đặc quyền cũng làm cho những người này thường hay “ngậm miệng ăn tiền”. Thường thì để làm bề trên, cấp trên thì một người phải trải qua một quá trình nào đó, rồi kiến thức, kinh nghiệm và bản lĩnh đủ đầy cho phép họ làm vậy. Tuy nhiên, cuộc sống không phải lúc nào cũng sòng phẳng và minh bạch, thành ra có nhiều người tài năng và đạo đức không xứng với trọng trách của mình.

3. Khiêm tốn đừng khoe khoang
Góc độ khác, xã hội dễ chấp nhận hơn hơn trong việc chấp nhận một người không biết điều gì đó, kể cả là kiến thức chuyên môn của mình, nếu người đó khiêm tốn. Khi một người nào đó quá tự tin, hay khoe khoang thành tích hay sự hiểu biết của mình, để rồi khi không biết một điều gì đó thuộc dạng kiến thức phổ thông – thường thức – thì sẽ dễ bị chê cười hơn người không biết nhưng trước đó một mực khiên tốn.

Sự tôn kính thái quá người bề trên, cấp trên của văn hóa phương Đông cũng dẫn đến một hậu quả là, người bên trên dù cho không biết, nhưng vì sĩ diện mà cứ nhận là mình biết, rồi ra lệnh bừa, lênh ẩu, lệnh sai nhưng sợ khuyết điểm cố gắng sửa rồi thành ra sai lại thêm sai, khó sửa chữa, khắc phục hơn… Đó chính là nguyên nhân làm các nước phương Đông và các nước theo chủ thuyết cộng sản kém phát triển, trì trệ, ì ạch…

4. Sống thành thật dễ dàng và hiệu quả hơn
Văn hóa người phương Tây đôi khi làm cho người ta tự tin thái quá, nhưng nền văn hóa của họ cũng có những ưu điểm nhất định. Đó là văn hóa sống thật làm người ta sống dễ bộc lộ cảm xúc, thái độ; biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, nên họ sống với nhau dễ hơn, thẳng hơn, từ đó mà chuyện cuộc sống và công việc cũng dễ dàng và hiệu quả hơn. Đó là đơn giản là người ta tôn trọng “quyền được không biết”.

Khi mọi người đều hiểu chuyện, chấp nhận và tôn trọng “quyền được không biết”, thì sẽ họ dễ dàng nói ra câu “tôi không biết” hơn. Và vì không biết nên mọi người cũng được quyền hỏi những câu hỏi “ngô nghê” ngoài lĩnh vực, kiến thức của mình hơn –  một cách rất tự tin. Thực tế cuộc sống cho thấy, không biết không nguy hiểm, mà không biết rồi nói bừa và làm sai, rồi lại không nhận mới thực sự là nguy hiểm.

Lời kết
Quyền được không biết là quyền rất căn bản, khi ta chấp nhận quyền đó thì văn hóa phương Đông và đặc biệt những đất nước theo chủ nghĩa cộng sản mới khá lên được. Bởi những nước theo chủ thuyết này thường có phương châm, chính sách tô hồng, tô đẹp để người dân tôn sùng, thậm chí sùng bái lãnh đạo, nhất là các lãnh tụ. Bởi họ nghèo nàn, tụt hậu không phải vì không biết, mà là vì cứ tưởng rằng cái gì mình cũng biết.