Sự dịch chuyển của văn hóa đọc

Cũng như âm nhạc – mọi người không còn nghe nhiều những bản giao hưởng, trường ca dài bất tận mà chuyển sang những bài mp3 ngắn từ 3-5 phút – văn hóa đọc chuyển từ những cuốn sách dày cộp sang những bài viết ngăn ngắn, vừa phải, đọc từ 5-10 phút.

Có những lo ngại về văn hóa đọc sụt giảm, tôi cho là ngược lại, văn hóa đọc ở nước ta còn phát triển nhiều hơn trước. Tuy nhiên, tùy vào hoàn cảnh sống và công việc của mỗi người mà văn hóa đọc cũng thay đổi theo. Hai yếu tố ảnh hưởng đến việc đọc là:

1. Điều kiện kinh tế

Nước Việt Nam còn nghèo, không phải ai cũng có đủ điều kiện kinh tế để đọc. Hàng ngày, đi làm về, ăn xong, tắm rồi chỉ muốn lăn đùng ra ngủ. Đến vợ chồng còn chả ngó ngàng gì nhau, nói gì đến đọc.

Đây là nói cho phần lớn dân số đất nước. Còn có những người, do đặc thù công việc, cần phải đọc mới làm việc được thì tất nhiên, người phải đọc rất nhiều hàng ngày. Mong rằng những người này đừng phê phán người khác lười đọc!

2. Điều kiện bẩm sinh

Đất nước theo mô hình phong kiến Đông Á, cộng với hàng nghìn năm phải đánh đuổi giặc ngoại xâm, đàn ông Việt Nam đã bị chia ra làm hai loại khá rõ rệt – mà tôi tạm gọi – là quan văn và quan võ.

Người mang thiên mệnh quan văn có khả năng đọc tốt hơn người mang thiên mệnh quan võ. Thậm chí họ có thể đọc cả ngày, hết ngày này sang ngày khác. Còn người thiên mệnh quan võ không đọc được lâu. Ngồi một lát, đọc vài dòng là họ đã hoa mắt, chóng mặt… Rồi tìm cách, lấy cớ đi làm việc khác.

Mỗi kiểu người có ưu thế riêng trong từng tình huống, hoàn cảnh… Người quan văn bình tĩnh, tỉnh táo hơn trong các buổi thương thuyết, thỏa hiệp… Người quan võ nhanh nhẹn, dũng mãnh hơn trong các cuộc xung đột, chiến tranh… Thời bình thì những người quan văn ưu thế hơn, thời chiến những người quan võ ưu thế hơn.

Khi không đúng môi trường của mình, cả hai kiểu người này đều không phát huy được khả năng thiên bẩm. Cho nên không có chuyện kiểu người này ưu việt hơn kiểu người khác. Thời đại nào đất nước cũng có cả hai kiểu người trên. Để đất nước phát triển, người lãnh đạo phải biết dùng đúng người, đúng việc.

Quay lại với chủ đề của bài, văn hóa đọc Việt Nam hiện đang chuyển biến theo hai chiều hướng.

1. Từ hẹp sang rộng

Với sự phát triển của công nghệ thông tin, văn hóa đọc đang chuyển dần từ hẹp sang rộng. Rất nhiều người, thuộc đủ mọi thành phần trong xã hội, đã và đang được tiếp cận với nhiều nguồn thông tin khác nhau.

Không còn thời xuất bản cứng (trên giấy) với những nhược điểm là tốn kém, hạn chế trong truyền tải và thiếu tính cập nhật; thời xuất bản mềm (trên mạng) đã khắc phục được cả ba nhược điểm trên, thậm chí còn biến chúng thành ưu điểm.

Chính đặc điểm này đã làm cho thói quen đọc mở rộng ra cả cộng đồng, chứ không còn chỉ có ở những người – do đặc thù công việc – xưa nay chuyên đọc nữa. Ngày nay, chỉ cần một máy tính, hay điện thoại thông minh kết nối mạng là người ta có thể đọc được ở bất cứ đâu, và ở bất cứ thời điểm nào.

Ở Việt Nam hiện nay, hàng ngày, có rất rất nhiều người đọc báo điện tử. Và người ta ‘yêu cầu’ loại báo này phải làm mới theo tiếng.

2. Từ hàn lâm sang đại trà

Các xuất bản hiện nay không còn chỉ là những bài viết chính trị, kinh tế với nội dung ca ngợi và báo cáo láo là chính; cũng không chỉ còn là những chuyện ngắn luận đề, với định hướng người dân yêu nước (đảng) và thực thi bổn phận; cũng không chỉ còn là những gương người tốt việc tốt…

Mà xuất bản hiện nay mở rộng hơn với những tin bài như: tắc đường ở Ngã tư sở, sát hại tình nhân cướp tài sản, chuyện hoang đường ở bản Mường, ấu dâm ở Tây Nguyên…, Rồi mua sắm, làm đẹp, chăm sóc sức khỏe, tiểu thuyết ngôn tình, tai tiếng của sao và sex

Đó là điều không thể tránh được khi văn hóa đọc phát triển theo bề rộng. Người đọc quan tâm đến vấn đề nào, người ta sẽ tìm đọc những bài về vấn đề đó. Không còn thời báo chí chỉ dành cho chính trị, kinh tế, khoa học…

Chính sự phát triển mở rộng của văn hóa đọc mới là tiền đề cho đất nước Việt Nam phát triển, chứ không phải những chính sách đổi mới kinh tế kiểu lai căng – nửa nhà nước, nửa thị trường. Ta hãy cùng chờ xem!