Suy nghĩ về cờ vua và cờ tướng

Là người nghiên cứu và sáng tạo cờ, tôi không tư duy theo hướng tìm cách hợp lý hóa bàn cờ, quân cờ, luật chơi của cờ vua và cờ tướng, mà đi trả lời cho câu hỏi về ý tưởng khởi phát và quá trình sáng tạo ra ba trụ cột đó của tác giả hai loại cờ này.

1. Quân cờ

Hai loại cờ này cùng có 16 quân mỗi bên. Cờ vua có đến 8 quân tốt còn cờ tướng lại chỉ có 5 con tốt. Tuy nhiên, bốn quân hai sĩ và hai tượng chỉ có nước đi (sức mạnh) tương đương với tốt, nên số quân có nước đi hẹp (đi chậm) của cờ tướng là 5 +4 = 9 quân.

Vậy là cờ tướng chỉ có 6 quân chủ lực, sau khi trừ đi quân tướng, là hai xe, hai pháo, hai mã. Và mã cờ tướng bị cản. Cờ vua tuy có đến 8 quân tốt nhưng 7 quân còn lại đều là chủ lực, sau khi trừ đi quân vua. Hậu được đi đến 8 hướng nên sức mạnh là khủng khiếp.

2. Bàn cờ

Bàn cờ của hai loại cờ thì chúng ta đều biết, bàn cờ tướng rộng hơn bàn cờ vua đến hơn 40% (90 giao điểm so với 64 ô). Điều này thì quá rõ ràng và cụ thể nên chúng ta sẽ không bàn thêm nữa.

Còn việc bàn cờ cho quân đi trong lòng ô hay đi trên vạch mép ô bây giờ không quan trọng nữa. Bởi tôi có thể làm bàn cờ tướng cho quân đi trong lòng ô, bàn cờ vua cho quân đi trên vạch mép ô.

3. Luật chơi
Luật chơi mới là tinh hoa của một loại cờ. Bởi hai loại cờ có thể mượn được quân của nhau để chơi. Và như trên, bàn cờ cho quân đi trong lòng ô hay cho quân đi trên vạch mép ô không còn quan trọng nữa. Tức quân cờ và bàn cờ có thể tùy biến.

a. Độ rộng của nước đi

Rõ ràng các quân cờ cờ vua có nước đi (cũng là sức mạnh) rộng lớn hơn các quân cờ tướng. Hậu nước đi quá rộng, vua và tượng được đi khắp bàn cờ, mã không bị cản, tốt cả đi và ăn được 3 ô. Tức là nếu bàn cờ vua mà có 90 ô thì cờ tướng không thể so được.

Cờ tướng không những ít quân chủ lực hơn mà nước đi của các quân chủ lực cũng hẹp hơn. Mã bị cản. Rồi tướng và sĩ không được ra khỏi cung, tượng và mã bị cản. Tượng không được đi qua hà. Tốt đi và ăn chỉ được 1 ô phía trước, qua hà mới tăng lên 3 ô.

b. Về các luật chơi khác

+ Cờ tướng

Luật lộ mặt tướng của cờ tướng theo tôi sinh ra để làm giảm đi các ván cờ hòa. Nếu không có luật lộ mặt tướng, cờ tướng sẽ có nhiều ván cờ hòa khủng khiếp. Là người sáng tạo cờ, tôi từng phải xử lý rất nhiều để giảm thiểu các ván cờ hòa trong các loại cờ của mình.

Có điều, người sáng tạo ra cờ tướng muốn “nhốt” tướng trong cửu cung trước hay muốn có luật lộ mặt tướng trước. Nếu ta biết được điều này thì sẽ rất thú vị. Tức là khi sáng tạo ra một loại cờ mới, không tránh khỏi việc tác giả áp đặt ý muốn chủ quan của mình.

Như tôi, sau khi phát hiện ra cờ vua không có pháo và cờ tướng không có hậu, tôi muốn sáng tạo ra một loại cờ có cả pháo và hậu. Đó chính là ý muốn chủ quan của tôi. Kiểu như ta chọn trước một thông điệp trước khi sáng tác ra một tác phẩm, rồi “gò” cho hợp lý.

Rồi các luật: sĩ không ra khỏi cung, tượng và mã bị cản, tượng không được qua hà. Tác giả cờ tướng áp đặt ý muốn chủ quan của mình lên cờ hay thực tế chiến trường diễn ra như vậy. Điều này thiết nghĩ phải làm cho rõ ràng thì mới không bị lỡm nhau thông qua cờ.

Ví dụ, thực tế cố vấn của vua có tuyệt đối không bao giờ ra khỏi cung hay không. Khổng Minh, Bàng Thống, Lỗ Túc đều từng đi làm thuyết khách. Tượng và mã có thể bị quân của đối phương cản, còn quân mình không biết tránh ra để tượng và mã tiến thoái sao.

Hay tượng binh (voi chiến) có gì mà không qua sông được. Voi chiến của đế chế Khơ me và sau này là vua Quan Trung từng đi từ Bình Định, Phú Yên ra tận Thăng Long để đánh trận, sao lại cho rằng voi không đi được qua sông, rồi quy định luật chơi như thế.

Đất nước Trung Quốc, đồng bằng Hoa Hạ ở phía Bắc, điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng không hợp với loài voi. Vậy nên các triều đại nơi đó không có lực lượng tượng binh trong quân đội. Không có tượng binh thì làm sao hiểu được các đặc điểm của tượng binh.

+ Cờ vua

Chiến trường là việc của quân đội đánh trận, đây là môi trường quân sự chứ không phải chính trị nên thực tế chiến trường, việc một hoàng hậu ra trận rồi lại có sức mạnh vô song là điều không hề có. Đúng hơn là không phố biến. Cờ vua đang đánh tráo khái niệm.

Luật nhập thành là hệ quả không mong muốn của việc mở rộng nước đi cho quân hậu và hai quân tượng, từ đi ngắn mỗi lần một hai ô lên đi dài bất kỳ, bàn cờ lại hẹp nên vua có thể bị quân chủ lực đối phương tấn công rất nhanh. Nên mới phải có luật nhập thành.

Hãy thử phân tích xem “luật nhập thành” có trước hay “việc mở rộng nước đi” có trước. Ta đều biết cờ Chaturanga của Ấn Độ và cờ Shatranj của Ba Tư xưa (nay là Iran) là thủy tổ của cờ vua đều không có luật nhập thành. Tể tướng và tượng binh đều có nước đi ngắn.

Vậy thì ta dễ dàng suy ra, việc mở rộng nước đi cho hậu và tượng phải diễn ra trước. Bởi nếu hai quân này đều có nước đi ngắn thì cần gì phải có luật nhập thành. Luật nhập thành rất lạ, một nước đi lại có thể di chuyển được hai quân cờ. Giống như một “phép thuật” vậy.

Thay lời kết

Như đã viết bên trên, là một người nghiên cứu và sáng tạo cờ, tôi không tìm cách hợp thức hóa bàn cờ, quân cờ và luật chơi của các loại cờ hiện tại. Tôi chỉ tuân theo một nguyên tắc đó là, cờ mô phỏng chiến tranh ở thời trung cổ. Chỉ một nguyên tắc này thôi.

Tôi “xóa bàn cờ”, bỏ đi hết những ý niệm và định kiến của các loại cờ hiện tại để sáng tạo ra các loại cờ mới. Tất nhiên, vì là biến thể của cờ Chaturanga nên sẽ kế thừa những ý tưởng và các nguyên tắc của của loại cờ này: hệ quân cờ, bàn cờ, luật chơi…

Thế kỷ 15 ở Tây Ban Nha nữ hoàng Isabella đã thay đổi cờ Shatranj (Ba Tư) để tạo ra cờ vua hiện nay. Nhưng bà chỉ thay đổi (mở rộng) luật chơi, chứ không thay đổi bàn cờ và quân cờ. Cờ tướng thay đổi bàn cờ và thêm quân pháo thì có nhiều dị bản nên tôi không bàn.