Thuyết tương đối xã hội

Chúng ta đều biết trong khoa học tự nhiên (KHTN), cụ thể là ngành vật lý nhà khoa học Albert Einstein đã đưa ra hai thuyết tương đối hẹp và rộng rất nổi tiếng. Hai thuyết này không chỉ thay đổi cách con người nhìn nhận về thế giới tự nhiên, mà còn thay đổi cách con người nhìn nhận về đời sống của mình.

Thật khó tưởng tượng thời gian và không gian lại chỉ có tính tương đối, thời gian của hai người lại trôi nhanh chậm khác nhau là điều diễn ra trong thực tế cuộc sống, chứ không phải là trong cảm nhận của trực giác con người. Rồi không gian uốn cong theo độ lớn của khối lượng. Cho đến tận ngày nay, hai thuyết tương đối vẫn khó hiểu với đa số mọi người.

Tính tương đối của xã hội
Tôi cho rằng, tính tương đối không chỉ có trong KHTN mà còn có cả trong khoa học xã hội (KHXH), tức các vấn đề của cuộc sống loài người. Có rất nhiều điều tưởng là chân lý đúng đắn, là bất di bất dịch đối với người này, tập thể này, quốc gia này lại là điều vô cùng khó hiểu, thậm chí là vô cùng tệ hại đối với người khác, thập thể khác, quốc gia khác.

Điều này không đơn thuần chỉ là những quan niệm về tình yêu, hạnh phúc, sự thành công, thành đạt của mỗi cá nhân, mà còn nằm ở những giá trị vĩ mô, ở kiến trúc thượng tầng của các quốc gia như lý tưởng, niềm tin, công lý, lương tri. Khi mỗi một con người, mỗi một quốc gia có một “góc nhìn” về cuộc sống. Tôi gọi góc nhìn đó là hệ quy chiếu (HQC).

Mỗi một con người sinh ra trên đời trong một hoàn cảnh khác nhau, có cơ địa khác nhau, nhận được sự giáo dục khác nhau nên có nhận thức và tầm nhìn khác nhau. Rồi từ các nhân cách đó mà có các quan niệm, chính kiến, lập trường khác nhau. Đó chính là các góc nhìn, các HQC. Ví dụ người Ấn Độ không ăn thịt bò, người Hồi giáo không ăn thịt lợn…

Phân tích các giá trị cá nhân
Thật ra tính tương đối của đời sống xã hội người xưa đã nhận ra từ hàng ngàn năm trước và ông cha đã đúc rút được nhiều bài học quý báu. Chính vì phát hiện ra không có chân lý tuyệt đối trong đời sống xã hội, nên người hiểu biết mới sống thận trọng, vừa phải… Bởi họ hiểu có những điều đúng với người này nhưng lại không đúng với người khác.

Ví dụ như quan niệm về hạnh phúc, có người cho rằng phải có vài chục tỷ trong tài khoản mới là hạnh phúc, có người lại cho rằng được sống thanh thản trong không gian trong lành là hạnh phúc. Có người cho rằng phải bận rộn công việc mới là hành phúc, có người lại cho rằng phải cân bằng giữa công việc và giải trí để cuộc sống nhẹ nhàng mới là hạnh phúc.

Hay quan niệm về thành đạt, có người cho rằng phải có quyền cao chức trọng mới là thành đạt, có người lại cho rằng phải có mấy trăm tỷ trong ngân hàng mới là thành đạt, có người lại cho rằng phải sáng tác được nhiều tác phẩm nghệ thuật như thơ, ca, hội họa nối tiếng được lưu danh thiên sử mới là thành đạt. Rõ ràng ở đây không có HQC nào là sai cả.

Phân tích các giá trị quốc gia
Ở tầm vĩ mô, các quốc gia được hình thành từ các cá nhân và cộng đồng ở trên các lãnh thổ khác nhau, có lịch sử hình thành khác nhau, truyền thống văn hóa khác nhau nên có những giá trị xã hội rất khác nhau. Ví dụ, do đặc thù hình thành mà nước Mỹ quy định công dân được quyền sở hữu súng trong hiến pháp. Rất ít quốc gia có được giá trị này.

Rồi các giá trị quốc gia ở các nước phương Tây như: tự do báo chí, quyền thành lập các tổ chức xã hội dân sự, quyền thành lập nghiệp đoàn ngành nghề… Những giá trị, những quyền tưởng như là căn bản của công dân, là đương nhiên phải có ở quốc gia này lại lạ lẫm, thậm chí là khó hiểu, là phi lý ở quốc gia khác. Ở đây tôi không bàn đến tính đúng sai.

Mục tiêu cao nhất của chính trị là nhân dân ấm no, hạnh phúc chứ không phải quyền lực của một cá nhân hay một tổ chức nào đó. Một quốc gia không biết theo chế độ nào, không biết hiến pháp và pháp luật quy định những gì, nhưng hễ nhân dân của quốc gia đó được ấm no, hạnh phúc thì không một quốc gia nào trên thế giới có quyền phán xét họ.

Thay lời kết
Tính tương đối của đời sống xã hội là hiện thực khách quan, là điều hiển nhiên tồn tại trong các cộng đồng, các quốc gia từ lâu mà không ai có thể phủ nhận được. Mỗi một cá nhân có quyền có góc nhìn riêng của mình về cuộc sống, đó là các quan niệm về thành công, thành đạt, tình yêu, hạnh phúc… Không một cá nhân nào có quyền áp đặt lên cá nhân khác.

Ở tầm vĩ mô, mỗi một quốc gia do đặc thù của lịch sử hình hành mà họ lập ra các bản hiến pháp quy định cách thức tổ chức và vận hành của nhà nước, xây dựng luật pháp riêng quy định cách thức vận hành của nhà nước và xã hội. Miễn là nhân dân quốc gia đó được ấm no, hạnh phúc. Không một quốc gia nào có quyền áp đặt ý chí, giá trị của mình lên quốc gia khác.