Về chiến dịch tiên phát chế nhân của Lý Thường Kiệt

Thành phố Nam Ninh thủ phủ của tỉnh Quảng Tây vào thời Tống tên là Ung Châu. Thành Ung Châu lưu giữ những ký ức đau buồn của người phương Bắc vì nơi đây từng bị quân Đại Việt do Lý Thường Kiệt dẫn đầu đánh sang “tiên phát chế nhân” để xóa bỏ ý định đánh Đại Việt của nhà Tống.

1. Bối cảnh lịch sử
Nhà Tống từ khi thành lập (năm 960) phải khắc phục những hậu quả của thời Ngũ đại Thập quốc để lại. Ngoài việc đánh dẹp các nước cát cứ, nhà Tống phải đối phó với nước Liêu của người Khiết Đan lớn mạnh ở phương Bắc.

Sang thời Tống Nhân Tông, nhà Tống lại bị thêm sự uy hiếp của nước Tây Hạ của người Đảng Hạng ở phía tây bắc mới nổi lên. Nhà Tống phải cống nộp nhiều của cải và bị mất nhiều phần lãnh thổ cho Liêu và Tây Hạ.

Trong nước, nhà Tống bị rối loạn bởi những cải cách của Vương An Thạch. Chủ trương tiến đánh các nước phía nam nhà Tống để vừa giải tỏa các căng thẳng, vừa mở rộng lãnh thổ trở thành một chiến lược của nhà Tống.

2. Ý đồ đánh Đại Việt của nhà Tống
Từ năm 1070, Vương An Thạch chú ý đến phương Nam và muốn lập công ở ngoài biên, tâu lên vua Tống rằng: “Giao Chỉ vừa đánh Chiêm Thành bị thất bại, quân không còn nổi một vạn, có thể lấy quân Ung Châu sang chiếm Giao Chỉ”.

Năm 1073, vua Tống Thần Tông phái Thẩm Khởi làm Quảng Tây Kinh Lược Sứ lo việc xuất quân. Thẩm Khởi định mới các doanh trại, sửa đường tiếp tế, phủ dụ 52 động thuộc Ung Châu sung công các thuyền chở muối để tập thủy chiến.

Thẩm Khởi sau đó làm trái ý vua Tống, bị điều đi nơi khác và Lưu Di thay chức. Lưu Di được lệnh tăng cường binh lực, tiếp tục điểm dân, tích lương, đóng chiến thuyền, luyện tập thủy binh và cấm người Đại Việt sang đất Tống buôn bán vì sợ bị do thám.

Đặc biệt, nhà Tống đã biến Ung Châu (Nam Ninh – thủ phủ tỉnh Quảng Tây nay) thành một căn cứ xuất phát để đánh Đại Việt và giao cho Tô Giám, một viên tướng dày dặn kinh nghiệm trong cuộc chiến chống Nùng Trí Cao trước đây chỉ huy căn cứ này.

3. Tiên phát chế nhân
Tuy nhà Tống cố gắng giữ bí mật, nhưng tình báo của Đại Việt vẫn nắm được ý đồ của họ. Năm 1073, một tiến sĩ nhà Tống là Từ Bá Tường vì không được trọng dụng nên đã mật báo với nhà Lý, nên Đại Việt nắm được khá đầy đủ ý đồ đen tối của nhà Tống.

Lúc này nhà Tống tập hợp quân ở các căn cứ Ung, Khâm, Liêm khoảng 10 vạn để huấn luyện, quân chưa đánh ngay được vì là tân binh. Nhà Tống định rút 45 ngàn cấm binh thiện chiến phía bắc để làm quân chủ lực, nhưng việc đó chưa được thực hiện.

Trước tình hình đó ở phía Đại Việt, thái úy Lý Thường Kiệt dâng tấu lên vua rằng “Ngồi yên đợi giặc chi bằng đánh trước để bẻ gãy mũi nhọn của nó”. Ông chủ trương thực hiện một chiến dịch đánh đòn phủ đầu, “tiên phát chế nhân”, tấn công quy mô sang đất Tống.

4. Những diễn biến chính
Lý Thường Kiệt và Tôn Đản đem hơn 100.000 quân sang đánh Tống. Quân bộ gồm 60.000 người do Tôn Đản làm tổng chỉ huy. Bộ binh tập trung ở biên giới rồi tràn sang đất Tống. Trước quân Đại Việt cùng với voi chiến mạnh mẽ, quân Tống bỏ chạy không kháng cự.

Lý Thường Kiệt chỉ huy 4 vạn thủy quân cùng voi chiến theo đường biển tiến đánh các châu Khâm, Liêm; Tôn Đản vây châu Ung. Sau quân Đại Việt chiếm được thành Khâm Châu, Liêm Châu bắt toàn bộ quan quân nhà Tống mà không phải giao chiến một trận nào.

Trên các mặt trận quân Đại Việt đều chiếm ưu thế. Đạo đổ bộ sau khi thắng ở dọc đường kéo đến Ung Châu. Đạo đổ bộ ở Liêm Châu tiến sang phía đông bắc, chiếm Bạch Châu để chặn quân tiếp viện của Tống từ phía đông tới. Hẹn hội quân vây chặt Ung Châu.

Ung Châu là một thành lớn kiên cố, tướng Tô Giám cùng với 2.800 quân cương quyết cố thủ. Đô giám Quảng Tây là Trương Thủ Tiết hay tin đem quân đến cứu. Lý Thường Kiệt cho quân đón đánh ở cửa ải Côn Lôn phá tan, chém chết Trương Thủ Tiết tại trận.

Ung Châu thành cao hào sâu, Tô Giám cố thủ không hàng. Quân Đại Việt đánh hơn 40 ngày chưa hạ được. Hàng ngày quân Đại Việt dùng hỏa công, bắn tên kèm các chất cháy vào thành, trong thành thiếu nước không thể chữa được cháy, nguy khốn cùng cực.

Cuối cùng, Lý Thường Kiệt bắt dân Tống làm lao dịch, cho đất vào bao rồi xếp chồng lên cao ngang mặt thành rồi đánh tràn vào. Quân Tống trong thành yếu không cự được, Ung Châu bị hạ. Tô Giám giết sạch gia đình rồi tự thiêu để khỏi rơi vào tay Đại Việt.

Dân trong thành vì giúp quân Tống chống trả quyết liệt, nên đã bị Lý Thường Kiệt ra lệnh giết sạch, tất cả hơn 58.000 người. Cộng với số người chết ở các châu Khâm, Liêm tổng cộng đến hơn 100.000 người. Đại Việt cũng tổn thất 10.000 quân và nhiều voi chiến.

Lý Thường Kiệt chiếm xong Ung Châu lấy đá lấp sông để ngăn cứu viện, rồi tiến quân lên phía bắc lấy Tân Châu. Quan coi Tân Châu nghe thấy quân Đại Việt kéo đến liền bỏ thành mà chạy. Cuối cùng, sau khi đạt được mục tiêu, Lý Thường Kiệt rút quân về nước.

Thay lời kết
Lý Thường Kiệt biết tin nhà Tống chuẩn bị động binh đánh Đại Việt nên đã tiên phát chế nhân, mang quân Bắc tiến phá tan lực lượng của địch là một quyết định sáng suốt mang tính lịch sử. Đây là lần hiếm hoi trong lịch sử Việt Nam cho quân bắc tiến “tấn công để phòng thủ” giành chiến thắng vang dội trong mấy ngàn năm.