Tổng quan về hoạt động bình luận cờ

Bình luận cờ là luận giải ván cờ cho khán giả xem. Khán giả có nhiều kiểu người, người rất giỏi về cờ, người chưa biết nhiều về cờ, nên rất khó để làm hài lòng được tất cả mọi người. Nhìn chung thì người bình luận cờ cần có trình độ cờ từ khá trở lên. Trường hợp lý tưởng là trình độ cờ của người bình luận gần với trình độ cờ của hai đấu thủ.

Với những người xem có trình độ cờ thấp hoặc chưa biết chơi cờ thì nếu không luận giải, họ sẽ không hiểu hai đấu thủ đang suy nghĩ gì. Có chuyện gì đang diễn ra với họ. Diễn tiến tâm lý của mỗi người ra sao. Bởi vì suy cho cùng, đánh cờ dù có cao thâm đến mấy thì nhìn bề ngoài cũng chỉ là hai người di chuyển những cục nhựa nhỏ trên một cái bàn gỗ.

1. Phân loại hoạt động bình luận cờ
Bình luận cờ có hai dạng, bình luận cờ trực tiếp và bình luận gián tiếp. Bình luận trực tiếp là bình luận khi hai kỳ thủ đang thi đấu và họ có thể nghe được những lời bình luận. Bình luận gián tiếp là bình luận mà hoặc hai đấu thủ không nghe được những lời bình luận do bố trí âm thanh, hoặc bình luận những ván cờ đã diễn ra rồi. Mới diễn ra hoặc những ván cờ hay trong lịch sử.
a. Bình luận trực tiếp
Với hoạt động bình luận trực tiếp thì người bình luận cần có các nhận định sao cho lời nói của mình không ảnh hưởng đến chất lượng chuyên môn của ván đấu, đặc biệt là không ảnh hướng đến kết quả ván cờ. Cụ thể như: lời bình luận phải tránh làm xao động tâm lý của hai đấu thủ, không phân tích chủ quan mạnh yếu, chiến thuật, chiến lược và tối kỵ là nhắc nhở nước đi.

Tuy nhiên, nếu bình luận chỉ đọc các nước đi của hai đấu thủ mà không bổ sung thêm gì, thì hoạt động bình luận sẽ diễn ra một cách khá tẻ nhạt và nhàm chán. Làm vậy sẽ không lôi cuốn được khán giả xem cờ. Do đó mà trong từng gian đoạn của ván cờ, người bình luận cần bổ sung những thông tin ngoài lề thú vị về lĩnh vực cờ. Cụ thể:

• Giai đoạn khai cuộc, khi khán giá quan tâm đến hình thế xuất quân của hai đấu thủ thì người bình luận cần phải nhớ được những hình thế khai cuộc đã được đặt tên của loại cờ đó, để gọi tên chúng và giải thích cho người khán giả. Hình thế cờ đó xuất phát từ đâu, ai sáng tạo ra, xu hướng ván cờ sẽ diễn ra như thế nào, những ai đã kế thừa và phát triển và ai là người mạnh nhất khi áp dụng hình thế đó.
• Giai đoạn trung cuộc, lúc này ván cờ nặng về đấu trí khi hai bên đã đưa nhiều quân chủ lực vào cuộc, đối với hai kỳ thủ và người hiểu cờ thì ván đấu lúc này đang rất căng thẳng, nhưng với người không hiểu cờ thì đây lại là giai đoạn tẻ nhạt. Vậy nên người bình luận có thể giới thiệu sơ qua về lịch sử cờ, về câu lạc bộ và hai đấu thủ. Làm vậy sẽ vừa tránh được nhận định chuyên môn có thể sai, vừa có thể làm hài lòng những khán giả ít biết về cờ.
• Giai đoạn tàn cuộc là giai đoạn quan trọng bởi lúc này có nhiều nước đi sát cục. Ván cờ giai đoạn này thường diễn ra hết sức căng thẳng. Do đó người bình luận cờ không nên nói nhiều, để tránh làm phân tâm hai đấu thủ. Góc độ khác, khi hai đấu thủ có những tính toán sâu xa, người bình luận không dễ để nhận ra, vì vậy không nên đưa ra nhận định chuyên môn để tránh mắc phải sai lầm.

b. Bình luận gián tiếp
Loại bình luận cờ thứ hai là bình luận gián tiếp. Hoạt động này lại chia làm hai loại là bình luận khi ván cờ đang diễn ra nhưng bố trí âm thanh để hai đấu thủ không nghe được lời bình luận và bình luận khi ván cờ đã diễn ra rồi. Đó có thể là ván cờ vừa mới diễn ra hoặc là những ván cờ hay diễn ra trong quá khứ. Có thể là cả trăm, thậm chí là ngàn năm trước.

Khi bình luận ván cờ đã diễn ra thì người bình luận không bị hạn chế gì, thậm chí cần phân tích được tình trạng quân lực hai bên, tình trạng ưu lép của hai bên, chiến thuật, chiến lược, đường lối tấn công hay phòng thủ, cần chỉ ra các cạm bẫy hai đối thủ giăng ra cho nhau. Rồi những hình cờ quan trọng cần phân tích nước đi tiếp theo nào là tốt cho mỗi bên.

Hoạt động bình luận cờ gián tiếp thường là để giới thiệu những ván cờ hay. Những ván cờ chất lượng, khi hai đấu thủ liên tục đưa ra những nước đi điểm cao, làm cho ván cờ diễn ra rất kịch tính, hấp dẫn. Rồi thường một bên mắc sai lầm đáng tiếc, bị bên kia khai thác nên thua cuộc. Hình thức bình luận này thường để trình chiếu hoặc đào tạo cờ.

2. Người bình luận cờ cần trang bị gì?
Cũng như những người bình luận các môn thể thao khác, người bình luận cờ cần trang bị cho mình kiến thức và kinh nghiệm về lĩnh vực cờ. Để có kiến thức thì cần học hành bài bản, không thì phải đọc sách nhiều. Ngoài nắm vững lý thuyết về cờ, người bình luận cờ cũng phải trực tiếp chơi cờ nhiều, lực cờ ít nhất phải ở trình độ khá. Tóm lại là người bình luận cờ cần phải có năng lực tính toán và kinh nghiệm thực chiến cờ nhất định.

Ngoài ra, người bình luận cờ còn phải nắm được các kiến thức liên quan khác như: luật chơi cờ, điều lệ các giải đấu, những hình thế khai cuộc đã được đặt tên, các miếng đánh (đòn phối hợp) của các loại quân, lý thuyết của các giai đoạn, khai, trung tàn cuộc… Để có các kiến thức này thì người bình luận cờ vừa phải học, nghiên cứu, rồi trực tiếp chơi cờ nhiều, tham gia các giải đấu để trải nghiệm.

Để có kĩ năng và kinh nghiệm về hoạt động bình luận cờ, thì người bình luận cờ phải xem nhiều các vị tiền bối đi trước bình luận cờ. Học hỏi kiến thức và kĩ năng của họ như: gọi tên các hình thái khai cuộc, đánh giá các hình cờ phức tạp… Ngoài ra, người bình luận cờ còn phải có vốn sống, phải trải nghiệm nhiều, đọc nhiều, đàm đạo và tranh luận nhiều để tích lũy được vốn từ vựng, cũng như cách diễn đạt suy nghĩ của mình.

3. Người bình luận cờ cần phải làm được gì?
Cũng như bóng đá, để bình luận cờ phải đọc được trận đấu. Đọc trận đấu là thấu hiểu từng hình cờ, là nhìn thấu hiện trạng của ván cờ. Các ván cờ sẽ thay đổi liên tục qua các hình cờ, mỗi một nước đi sẽ làm biến chuyển thế cục ván cờ. Một bên đang có ưu thế, nhưng nếu đi một nước sai, lập tức có thể trở thành bên lép vế. Do đó người bình luận luôn phải hiểu được hiện trạng của ván cờ.

Mỗi một hình cờ luôn có những thông tin cần phân tích như sau: tình trạng quân lực của hai bên, tình trạng ưu lép của hai bên, điểm yếu trong cách bố trí quân của mỗi bên, đường lối phát triển quân của mỗi bên. Khi đọc được trận đấu, người bình luận cờ không chỉ hiểu được hiện trạng ván cờ, mà còn hiểu được tâm lý của từng đấu thủ. Đọc trận đấu là một kĩ năng quan trọng, người bình luận cờ nhất thiết phải hoàn bị kĩ năng này.

4. Đánh giá hoạt động bình luận cờ
Bình luận cờ là một trong những hoạt động quan trọng của lĩnh vực cờ. Các hoạt động khác là: nghiên cứu cờ, sáng tạo cờ, đào tạo cờ và tất nhiên là thi đấu cờ. Nhiều người thi đấu cờ giỏi nhưng đào tạo cờ và bình luận cờ không giỏi, cũng như nhiều ngôi sao bóng đá lại không thể trở thành huấn luyện viên và bình luận viên bóng đá giỏi. Điều này rất bình thường.

Người bình luận cờ, nếu bắt buộc thì hãy làm phật lòng người xem cờ có lực cờ cao, chứ đừng làm phật lòng người xem cờ có lực cờ thấp. Bởi những người xem có lực cờ cao thì đương nhiên người ta yêu cờ rồi, còn những người xem cờ có lực cờ thấp, nếu làm được cho họ hiểu cờ hơn thì họ sẽ yêu cờ hơn, từ đó mà chơi cờ nhiều hơn. Đó mới là mục cao nhất của việc bình luận cờ.

Thay lời kết
Bình luận cờ là luận giải ván cờ cho mọi người xem. Nếu bình luận cờ hay, hấp dẫn rồi thu hút được nhiều người xem là thì rất tuyệt vời. Người bình luận cờ giỏi góp công rất nhiều vào việc phát triển một loại cờ ra cộng đồng. Người bình luận cờ luôn cần phải biết mình biết gì và không biết gì, người khác biết gì và không biết gì.

Tôi tin rằng người bình luận cờ giỏi sẽ được nhiều câu lạc bộ và giải đấu mời ra làm việc để thu hút khán giả. Khi đạt được mức ấy thì có thu nhập tốt rồi. Tôi cũng tin bình luận cờ là một nghề trong xã hội và những người giỏi nghề này sẽ có được cuộc sống ổn định, có tương lai rất hứa hẹn là sẽ tươi sáng. “Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh”.