Xây dựng văn hóa từ chức

Từ chức là tự nguyện từ bỏ chức vụ, cũng là quyền lực gắn liền với lợi ích của mình. Cho nên đây quyết định không hề dễ dàng trong mọi chế độ cổ kim đông tây, chứ không chỉ riêng ở Việt Nam trong giai đoạn này. Vậy làm sao xây dựng văn hóa cá nhân và cơ chế chính quyền để việc từ chức trở nên phổ biến và dễ dàng là điều cấp thiết. Từ chức không phải là kết thúc sự nghiệp chính trị.

Vì sao từ chức không dễ?
Từ xa xưa ở nước ta, những người học hành, thi cử đỗ đạt được bổ nhiệm làm quan cho chính quyền phong kiến. Ngày nay, làm cán bộ và phấn đấu thăng tiến qua chức vụ đảm nhiệm là sự nghiệp đời người của nhiều người. Một vị trí lãnh đạo, quản lý trong cơ quan nhà nước không chỉ bảo đảm lợi ích cho bản thân và gia đình, mà còn có thể gia tăng uy tín, vị thế của dòng họ và địa phương phát tích.

Do đó, từ chức luôn là quyết định khó khăn không chỉ bởi đồng nghĩa với chấm dứt sự nghiệp, đặt cá nhân trước nhiều thách thức từ cuộc sống, đẩy cá nhân vào vị thế phải thất thế so với bạn bè đồng nghiệp, mà còn có thể gây ra dư âm không tích cực cho gia đình, dòng họ, cơ quan, đơn vị, thậm chí cả địa phương nơi cá nhân đó phát tích và cư ngụ.

Ở các nước phát triển nhất, từ chức cũng không phải là hiện tượng phổ biến bởi tính chất phức tạp liên quan đến lợi ích, quyền lực, uy tín, danh dự, và vị thế chính trị – xã hội của cả cá nhân và tổ chức mà họ là thành viên. Mặc dù số quan chức chủ động từ chức ở một số nước có thể nhiều hơn ở nước ta nhưng chưa đủ để cho rằng họ có “văn hóa từ chức”.

Đa số chính khách ở các nước từ chức bởi sức ép dư luận trước những hành xử hay lối sống tiêu cực gây tác động xấu đến xã hội, sự không phù hợp về quan điểm chính sách gây ra phản đối từ chính những đồng minh chính trị và cử tri, hay chủ động từ chức để tạo lợi thế tranh cử cho đảng chính trị mà họ là thành viên.

Nói cách khác, kể cả ở các nền chính trị theo thiên hướng tự do như Mỹ hay Nhật Bản, từ chức trước hết không phải là kết quả từ sự tự giác bản thân. Rất khó để tìm ra cá nhân nào tuyên bố từ chức vì cảm thấy phẩm chất, năng lực không còn phù hợp với vị trí và vai trò mà họ đang đảm nhiệm. Cũng bởi thế, hiện nay, chưa có nước nào hay đảng chính trị nào tuyên bố đã xây dựng được văn hóa từ chức.

Xây dựng văn hóa từ chức
Từ chức là một hành động đòi hỏi tinh thần danh dự, lòng tự trọng, và ý thức tự giác cao độ. Cá nhân chỉ có thể “rũ áo từ quan” nếu đủ bản lĩnh để vượt qua những áp lực danh, lợi, và dị nghị từ xã hội. Do đó, từ thực tế trong nước và quốc tế, chúng ta thúc đẩy nhưng không nên quá kỳ vọng vào hành động tự giác từ chức.

Khái quát hơn, dù mong muốn nhưng chúng ta cũng không nên xa rời thực tiễn để cố súy một cách cảm tính việc xây dựng văn hóa từ chức cho đội ngũ cán bộ. Bởi một lẽ đơn giản, sự hình thành văn hóa từ chức với nhóm cán bộ khu vực công chỉ khả thi khi hành vi nào đó được mỗi cá nhân mong đợi. Từ chức là quyết định không cá nhân nào mong đợi trong sự nghiệp thì không đủ cơ sở vững chắc để hình thành văn hóa từ chức.

Thay vào đó, cần tạo ra thông lệ để từng bước thay đổi nhận thức, để từ chức trở thành việc bình thường, thực hiện như là một lẽ thường trong đội ngũ cán bộ công quyền. Để tạo ra thông lệ, việc có thể làm ngay là cần sử dụng các công cụ thể chế để gia tăng số lượng cán bộ phải rời vị trí do không đạt yêu cầu, qua đó sẽ dần dần có tác động đến nhận thức và hành vi của cán bộ cũng như cả xã hội đối với quyết định từ chức.

Cụ thể hơn, trước hết cần thực hiện nghiêm túc, quyết liệt các quy định về miễn nhiệm và thuyên chuyển công tác với những cá nhân không còn đạt yêu cầu. Khi việc cá nhân phải rời khỏi vị trí đang đảm nhiệm xảy ra nhiều hơn thì từ chức cũng sẽ từng bước trở nên bình thường, có thể diễn ra như một lẽ thường, một thông lệ xã hội.

Hiện tại, các quy định của đảng và nhà nước không ngăn cản cơ hội thăng tiến trong tương lai của cá nhân xin từ chức. Tuy nhiên, thực tế thì định kiến xã hội khiến cho một cá nhân đã từng vi phạm, xin từ chức rất khó tiếp tục thăng tiến trong sự nghiệp khu vực công.

Do đó, về lâu dài, để từ chức trở thành quyết định dễ dàng và nhẹ nhàng với mỗi cá nhân thì chúng ta cần thay đổi nhận thức và tạo các điều kiện về thể chế để cá nhân có cơ hội sửa sai, tiếp tục phấn đấu và thăng tiến trong sự nghiệp, kể cả khi họ từng từ chức.

Tác giả: Nguyễn Văn Đáng
(Tiến sĩ Quản trị công và Chính sách)