Cờ vua hiện đại là di sản của các nữ hoàng?

Cờ là môn thể thao trí tuệ có tính đối kháng giữa hai người chơi. Cờ đầu tiên trên thế giới là Chaturanga, do người của vương triều Gupta xưa – thuộc đất Ấn Độ ngày nay – sáng tạo ra vào khoảng thế kỷ thứ VII. Tên Chaturanga có nghĩa là bốn quân đoàn, bao gồm: tượng binh, chiến xa, kỵ binh và bộ binh.

Trải qua những thay đổi của thời gian theo tiến trình lịch sử, và của không gian theo biên giới các quốc gia, loại cờ đầu tiên đã được các quốc gia chỉnh sửa thành các loại cờ ngày nay ở mỗi nước mà chúng ta vẫn chơi. Tuy nhiên, người viết cho rằng, cờ vua – hiện được chơi nhiều nhất thế giới – đã bị chỉnh sửa với mục đích không trong sáng.

1. Loại cờ đầu tiên không có quân hậu
Cờ Chaturanga không có quân hậu, đại diện cho hoàng hậu vợ vua. Quân cờ mà ta gọi là quân hậu ngày nay (đứng cạnh vua) ngày xưa là quân cố vấn, quân này chỉ được đi chéo một ô nên rất yếu. Ngày xưa, ở cả phương Đông và phương Tây, chính trị và quân sự vẫn là hai lĩnh vực đặc quyền của đàn ông, nên người sáng tạo ra cờ Chaturanga cờ mới đặt tên cho quân đứng cạnh vua là quân cố vấn. Vua mang vợ ra trận làm gì?

Tuy nhiên, trong lịch sử châu Âu, vì một số lý do nào đó như chiến tranh, bệnh tật hay không có con trai, nên các ông vua có thể bị mất mạng, ốm yếu hay không có người nối ngôi, thành ra một số phụ nữ có cơ hội tham gia chính trường như nhiếp chính, thừa kế rồi họ có quyền lực. Khi thấy cờ vốn cũng là trò chơi đặc quyền của đàn ông không có quân nào đại diện cho phái nữ, nên họ đã thay đổi điều đó.

2. Chiến trường không phải chính trường
Trò chơi cờ vốn được tác giả sáng tạo ra để mô phỏng chuyện chiến trường (quân sự), chứ không phải chuyện chính trường (chính trị). Quân cố vấn trong cờ Chaturanga được người sáng tạo quy định luật chơi và cung cấp cho sức mạnh khá hạn chế, đó là chỉ được đi chéo một ô, với hàm ý nó là cố vấn, trợ lý có nhiệm vụ bảo vệ, che chắn cho vua.

Không hiểu sao ở cờ vua hiện đại, vì lý do nào đó, các nước châu Âu đổi tên quân cố vấn thành quân hậu và sửa luật cho nó có nước đi rộng đến khủng khiếp. Nước đi là sự thể hiện của sức mạnh chứ không phải là quyền lực. Tức sức mạnh của quân hậu là rất lớn. Hậu được đi cả dọc, ngang và chéo vô biên, bá đạo bàn cờ, khuynh loát thế cuộc. Vậy nên cờ vua hiện đại được gọi là cờ của quân hậu.

3. Các triều đại nữ hoàng rất ít
Đồng ý là trong lịch sử nhân loại, ở cả phương Đông và phương Tây, nhiều quốc gia đã từng có nữ hoàng (vua nữ) và đã từng có một số nữ hoàng rất anh minh, nhưng những trường hợp đó rất ít nên không có tính đại diện trong lịch sử. Do đó mà không nên đưa lên cờ. Xin lưu ý, quân hậu cờ vua là hoàng hậu (vợ vua) chứ không phải nữ hoàng.

Cá nhân tôi cho rằng, cần phải một cuộc nghiên cứu công phu và bài bản xem “cờ vua hiện đại có phải là di sản của các chế độ nữ hoàng châu Âu” hay không? Bởi rất có thể cờ vua hiện nay đã bị các nữ hoàng châu Âu và thân tín của họ thay đổi nhằm phục vụ cho mục đích chính trị, hợp thức hóa cho quyền lực của phụ nữ ở thời phong kiến. Tuy nhiên, phụ nữ có thể tham chính trường, chứ chiến trường thì rất rất ít.

4. Chiến tranh thường là việc của đàn ông
Chiến tranh thường rất khốc liệt, nên người lính cần có các tố chất nhất định thì mới chịu đựng được, như khỏe về thể chất và tinh thần. Các tố chất cần thiết trên chiến trường là sức khỏe để trực tiếp chiến đấu và sự mưu trí để đưa ra các cách đánh sáng tạo, khôn ngoan.

Cho nên xưa nay trực tiếp chiến đấu là việc của đàn ông, chứ không phải phụ nữ. Đây là thực tế khách quan tồn tại trong lịch sử mà không ai phủ nhận được. Thậm chí, trong chiến tranh trung cổ, nhiều nơi người ta còn quan niệm rằng, phụ nữ ra chiến trường sẽ đem lại vận rủi cho bên của họ.

5. Đứng cạnh vua trên chiến trường là cố vấn
Quân hậu của cờ vua hiện đại đại diện cho hoàng hậu – vợ vua – một phụ nữ. Xin hỏi, phụ nữ có thường trực tiếp chiến đấu? Xưa nay phụ nữ còn ít tham gia vào chuyện chính trị, chưa nói đến quân sự. Vậy nên, cờ vua hiện đại đổi tên quân cố vấn (cạnh vua) của cờ Chaturanga thành quân hậu và cấp cho nó sức mạnh vô biên là không thực tế, vô lý.

Tất nhiên, lịch sử đã từng ghi lại những phụ nữ rất dũng mãnh, họ trực tiếp chiến đấu, thậm chí là chỉ huy các trận đánh, nhưng trường hợp đó rất ít, không có tính đại diện để đưa lên cờ. Phụ nữ, với sức khỏe hạn chế của mình, dù có cố ra trận cũng không giúp được nhiều, thậm chí ngược lại còn làm vướng chân và mất tinh thần binh sĩ.

Kết luận
Cờ Chaturanga từ một trò chơi trí tuệ rồi bị ảnh hưởng của chính trị mà trở thành cờ vua hiện đại, với những sai khác về quân cờ và luật chơi. Điều này thoạt nhiên tưởng là chuyện nhỏ, kỳ thực là đã có sự thay đổi rất lớn về cơ sở lý luận và triết lý nhân sinh của cờ. Cố vấn là mưu sĩ cùng vua lo chuyện chiến trường, chứ không phải hoàng hậu. Vua mang vợ ra trận làm gì?

Trong những biển thể của cờ Chaturanga mà hiện nay ta biết đến, cờ vua – do châu Âu thay đổi quân cờ và luật chơi – đang phổ biến nhất thế giới. Sở dĩ có chuyện này là vì từ thế kỷ XV, châu Âu đã phát triển hơn phần còn lại của thế giới, nhờ sự phát triển của khoa học kĩ thuật. Họ đã đi xâm chiếm các quốc gia khác làm thuộc địa, rồi áp đặt văn hóa của mình lên đó.