So sánh quân tốt của các loại cờ

Quân tốt của các loại cờ kế thừa dòng cờ Chaturanga tượng trưng cho bộ binh. Tên Chaturanga của loại cờ cổ có nghĩa là bốn quân đoàn: bộ binh (tốt), kỵ binh (mã), tượng binh (tượng) và chiến xa (xe). Bộ binh (tốt) là quân cờ yếu nhất, nhưng lại đông nhất và thường là loại quân đi đầu trong các trận đánh.

1. Tên gọi và biểu tượng của tốt
Về cơ bản, các loại cờ đều quy ước quân tốt đại diện cho lực lượng bộ binh trên chiến trường. Ở cờ tướng thì ngoài tên tốt, người Việt còn gọi chúng bằng các tên khác là: chốt, binh và lính. Hình biểu tượng tốt cờ tướng là hai ký tự chữ Trung Quốc là: (卒) đọc là tốt, chốt và (兵) đọc là binh, lính.

Ở cờ vua thì người Việt thống nhất tên gọi là tốt. Với quân cờ treo – quân cờ dùng để đào tạo và thi đấu biểu diễn – thì tốt có hình biểu tượng là ♟, đây chính là hình chiếu cạnh của quân tốt cờ vua. Cờ vua thi đấu chính quy rất ít dùng quân cờ treo. Tên gọi và hình biểu tượng của tốt cờ Việt giống tốt cờ vua.

2. Sức mạnh của tốt
Sức mạnh của tốt thể hiện trong nước đi mà luật chơi cung cấp cho chúng. Tốt của các loại cờ là đại diện của lực lượng bộ binh, nên sức mạnh hạn chế và khả năng cơ động kém. Tốt là quân cận chiến đi và ăn một ô một, có loại cờ cho đi hai ô nhưng không được ăn hai ô, về cơ bản tốt là quân nền và thường bị thí đầu tiên.

Tuy nhiên, điểm thú vị của tốt của cờ vua và cờ Việt là ở chỗ, khi tốt đi đến hết bàn cờ bên phía đối phương được phong thành các quân cờ mạnh hơn (quân chủ lực). Ở cờ Việt thì tốt chỉ được phong thành các quân đã chết, còn cờ vua thì người chơi thường phong thành hậu – quân cờ mạnh nhất và họ có thể được phong nhiều hậu.

3. Tốt cờ vua
Tốt cờ vua có tổng cộng 8 quân, được đi dọc một ô về phía trước và được ăn chéo một ô theo hai hướng về phía trước, tố được đi hai ô ở nước đi đầu tiên, nhưng không được ăn hai ô theo bất kỳ hướng nào. Tốt cờ vua đi đến hàng cuối cùng ban cờ bên phía đối phương được phong thành một quân tùy ý trừ quân vua.

Khi bắt đầu chơi, 8 quân tốt cờ vua xếp thành một hàng ngang ở bên trên hàng quân chủ lực. Lúc này 8 quân tốt không bảo vệ được nhau. Khi một quân tốt tiến lên phía trước một ô, thì nó được hai con phía sau bảo vệ. Tức chỉ con tốt phía sau mới bảo vệ được con tốt ở phía trước chếch chéo một ô.

4. Tốt cờ tướng
Tốt cờ tướng có tổng cộng 5 quân, khi bắt đầu chơi chúng được xếp thẳng nhau thành một hàng, các quân cách nhau hai ô và hàng tốt cách hàng quân chủ lực bên dưới ba ô. Trước khi qua hà chỉ được đi thẳng về phía trước một ô, qua hà được đi ngang thêm một ô, đi hết bàn cờ không được phong như tốt cờ vua.

Cách sắp xếp quân ban đầu làm cho hàng tốt gồm 5 quân của cờ tướng khá yếu, vì chúng không bảo vệ được nhau, chỉ có hai quân tốt biên được hai quân xe bảo vệ, còn ba quân tốt bên trong không được quân nào bảo vệ. Ở cờ tướng thì hai quân tốt chỉ bảo vệ được nhau khi chúng cùng đi qua hà và đứng cạnh nhau.

5. Tốt cờ Việt
Tốt cờ Việt có tổng cộng 6 quân, được đi về phía trước một ô, nước đầu tiên được đi hai ô nhưng không được ăn hai ô, được ăn ngang một ô khi có quân đối phương đứng cạnh, qua biên giới được đi ngang thêm một ô, đi hết bàn cờ được phong tùy ý thành một quân đã chết.

Lúc ban đầu chơi, 6 quân tốt cờ Việt được xếp thành một hàng ngang cách hàng quân chủ lực bên dưới một ô. Bốn con tốt hai bên xếp cách nhau một ô, nhưng hai quân tốt trung tâm lại xếp cạnh nhau. Tức hai con tốt này bảo vệ được nhau và là cái thành tự nhiên bảo vệ tướng khá tốt.

6. So sánh quân tốt các loại cờ
Do tướng cờ tướng không được ra khỏi cung và đã được các quân chuyên phòng thủ (sĩ, tượng) bảo vệ, cộng với việc hàng tốt cờ tướng xếp ở trên cao, nên tốt cờ tướng không có chức năng bảo vệ tướng. Ngược lại, tốt cờ vua xếp ngay bên trên vua và che chắn bảo vệ vua khá tốt.

Cách sắp xếp ban đầu làm cho hàng tốt cờ Việt mạnh hơn, các quân tốt được các quân chủ lực bên dưới bảo vệ, hai con tốt trung tâm bảo vệ được nhau. Tốt cờ Việt giống tốt cờ vua, vừa phòng thủ khi che chắn cho vua, vừa tấn công và khi đi đến hàng cuối cùng bàn cờ phía đối phương được phong thành quân chủ lực.

Thay lời kết
Quân tốt của các loại cờ tuy có tên gọi, hình tượng và luật chơi khác nhau nhưng đều là đại diện cho lực lượng bộ binh ngoài đời thực trên bàn cờ. Do luật chơi (nước đi) của quân tốt trong các loại cờ là khác nhau nên chúng có sức mạnh và công năng khác nhau. Quân tốt cờ tướng yếu nhất vì phòng thủ kém và không được phong.

Tốt của các loại cờ có sức mạnh khác nhau nên lý thuyết về chúng (trong các giai đoạn khai, trung, tàn cuộc) cũng khác nhau. Tốt cờ vua được ăn chéo một ô về phía trước, còn tốt cờ tướng và cờ Việt không liên quan gì đến việc đi hay ăn chéo. Tốt cờ vua và tốt cờ Việt nhìn bề ngoài giống nhau nhưng lý thuyết của chúng lại hoàn toàn khác nhau.

Ở cờ vua, khi tốt hai bên đối đầu, ăn nhau theo phương chéo, cản nhau thì đứng ở hai ô cạnh nhau theo chiều dọc. Ở cờ tướng và cờ Việt, khi tốt hai bên đối đầu, cản nhau khi sẽ đứng cách nhau một ô, bên nào đi vào ô trống ở giữa đó có thể bị tốt đối phương tiêu diệt (ăn). Đây là điểm khác nhau rất căn bản giữa tốt cờ vua với tốt cờ tướng và tốt cờ Việt.