Từ đồng nghĩa khác âm

Lâu nay việc giảng dạy tiếng Việt trong nhà trường và sử dụng tiếng Việt ở ngoài xã hội, chúng ta thường chỉ để ý đến các trường hợp các từ “đồng âm khác nghĩa”. Trong tiếng Việt đồng âm là nói như nhau, viết (từ) như nhau chứ không như tiếng Trung là đồng âm những viết (chữ) khác nhau. Tuy vậy, tiếng Việt còn có những trường hợp ngược lại là những từ “đồng nghĩa khác âm”. Tức là nói khác nhau, viết (từ) khác nhau nhưng nghĩa lại giống nhau. Dưới đây tôi liệt kê một số trường hợp điển hình:

– Không: vô, phi, bất, mạc, chả, chẳng…
– Hai, đôi, cặp, kép, song, nhị, lưỡng…
– Nóng: sốt, hâm, hấp…
– Đỏ: hồng, son…

1. Ví dụ trường hợp không:
– Vô nghĩa, phi nghĩa, bất nghĩa…
– Phi phàm, bất phàm – không thường
– Mạc tu hữu – không cần có
– Chẳng có, chả có – không có

2. Ví dụ trường hợp hai:
– Đôi ta – hai ta
– Song kiếm – Song Kiếm Hợp Bích
– Nhị hà – hai con sông – (Huyền Minh Nhị Lão)
– Lưỡng hà – hai con sông – (Lưỡng Long Nhất Thể)

3. Ví dụ trường hợp nóng:
– Người bị sốt – là người bị nóng
– Hấp cơm – làm nóng lại cơm
– Hâm lại canh – làm nóng lại canh

4. Ví dụ trường hợp đỏ:
– Hồng quân – quân đỏ
– Hồng kỳ – cờ đỏ
– Sông hồng – sống đỏ
– Hoa hồng – hoa đỏ
– Số son – số đỏ
– Đánh son – làm đỏ môi

Tiếng (âm) Việt ta mượn nhiều từ tiếng Trung. Tuy nhiên tiếng Việt có những âm (từ) có nghĩa tương đương với những âm (chữ) ta mượn nên mới có một số hiện tượng “đồng nghĩa khác âm” đáng lưu ý. Người Việt thường tư duy bằng tiếng Việt, khi gặp những âm có nghĩa tương đương, thì người Việt hiểu bằng cách quy về nghĩa tiếng Việt. Ví dụ khi nhìn thấy cụm từ “Lưỡng Long Nhất Thể”, người Việt thường hiểu bằng cách tư duy là: hai con rồng hợp làm một.

Trong tiếng Trung hiện tượng “đồng âm khác chữ”, rồi từ các chữ dịch ra các nghĩa khác nhau là rất phổ biến. Cho nên khi nói chữ gì đó, người Trung Quốc phải nói thêm chữ đó trong chữ gì, ghép với chữ gì thì người đối thoại mới hiểu. Tuy vậy, những hiện tượng “đồng nghĩa khác âm” trong tiếng Trung Quốc cũng khá nhiều. Ví dụ như các trường hợp “vô, phi, bất” và “song, nhị, lưỡng” mà tiếng Việt ta mượn từ họ. Họ không có âm “không” và âm “hai”, nên hiểu trực tiếp luôn không phải dịch nghĩa.