Bản chất của khủng hoảng kinh tế

Đại dịch Covid-19 khiến nền kinh tế toàn cầu rơi vào khủng hoảng trầm trọng một cách toàn diện và chưa từng có tiền lệ. Cuộc đại khủng hoàng 1929-1933 trước đây cũng không thể so sánh với cuộc khủng hoảng hiện nay về quy mô và mức độ nghiêm trọng. Vậy khủng hoảng kinh tế là gì và tại sao lại xảy ra khủng hoảng kinh tế? Mô tả cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay như thế nào, thì những người không phải là chuyên gia kinh tế cũng có thể hiểu được mức độ nghiêm trọng của nó.

1. Bản chất của nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa
Nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa được xây dựng trên hai yếu tố trụ cột, đây cũng là nền tảng và xương sống cho mọi hoạt động của thị trường, đó là niềm tin và sự kỳ vọng vào tương lai. Chúng ta đều biết, trong khủng hoảng thì toàn bộ sản phẩm hàng hóa trong xã hội không bị mất đi. Cây rau củ quả vẫn mọc, vật nuôi gia súc, gia cầm, cá tôm cua vẫn lớn, nhà máy vẫn sản xuất hàng hóa, công trường vẫn xây dựng cơ sở hạ tầng, tiền mặt vẫn còn trong các két của ngân hàng và nhà dân, không bị cháy hay rơi xuống sông, nhưng sao ai cũng kêu là hết tiền?

Chúng ta đều biết, tiền mặt bây giờ chỉ là một bộ phận rất nhỏ của tổng các phương tiện thanh toán. Các phương tiện thanh toán khác của nền kinh tế là: tiền (ảo) trong tài khoản ngân hàng, vàng, tiền (ảo) kĩ thuật số, các loại cổ phiếu, trái phiếu, kim cương, dầu mỏ, các loại kim loại quý khác… Trong tất cả các phương tiện thanh toán, chỉ có vàng, kim cương, các kim loại quý khác và dầu mỏ là có giá trị sử dụng. Còn lại các loại tiền ảo chỉ là các con số trong máy tính, mất điện là mất hết. Tiền mặt và các loại cổ phiếu, trái phiếu chỉ là những tờ giấy.

Yếu tố thứ nhất, niềm tin xác thực cho giá trị của tiền mặt – các loại tiền của các quốc gia trên thế giới. Người ta tin vào ngân hàng trung ương Mỹ, người ta mới đổi các sản phẩm và dịch vụ giá trị của mình lấy những đồng đô la. Tương tự như thế với những đồng tiền khác trên thế giới. Yếu tố thứ hai, “sự kỳ vọng vào tương lai” chính là nguyên nhân của khủng hoảng và nó cũng chính là nguyên nhân của mọi cuộc khủng hoảng từ trước đến nay và mãi mãi về sau của nhân loại. Bản chất của nền kinh tế tư bản là sự kỳ vọng vào tương lai, mất đi yếu tố này là khủng hoảng.

2. Khủng hoảng kinh tế là mất sự kỳ vọng vào tương lai
Các phương tiện thanh toán đa phần là ảo. Tức là chúng ta giàu, những người giàu trên thế giới, sự giàu có của họ cũng chỉ là những con số trong máy tính của các ngân hàng và công ty chứng khoán. Khi một công ty có ý tưởng tốt, kế hoạch làm ăn tốt, lợi nhuận thu về ổn định thì công ty đó nhận được sự tin tưởng của các cổ đông (yếu tố niềm tin). Sự kỳ vọng vào tương lai công ty sẽ phát triển tốt làm cổ phiếu của công ty tăng giá. Cổ phiếu tăng giá thì các ông chủ – trong đó có các cổ đông – của công ty giàu có. Nhà cửa, xe cộ, những tài sản hữu hình là phần rất nhỏ trong tổng tài sản của những người giàu.

Xã hội là thị trường của đa dạng các hàng hóa sản phẩm và dịch vụ. Khi khủng hoảng xảy ra, niềm tin của mọi người vào phần lớn các lĩnh vực của nền kinh tế giảm xuống, nhất là các lĩnh vực sản phẩm và dịch vụ xa xỉ. Khi mọi người không còn chi tiêu, thì gần như toàn bộ các sản phẩm và hàng hóa ế ẩm, tương ứng với đó là các doanh nghiệp trong các lĩnh vực của sản phẩm và dịch vụ đó trong xã hội phải dừng hoạt động, giải thể hay phá sản. Người lao động không có việc làm, họ lại không chi tiêu. Tất cả là một cái vòng luẩn quẩn.

Để giải quyết việc này, tất nhiên nhà nước – với vai trò là đạo diễn của nền kinh tế – phải khởi động các chu trình đầu tư, chi tiêu trong xã hội bằng cách đầu tư công. Song song với đó là các hoạt động hỗ trợ người dân và doanh nghiệp như: hoãn nợ, giãn nợ, giảm thuế, giảm lãi suất ngân hàng và thậm chí là chuyển thẳng tiền mặt đến tay người dân và chuyển tiền (ảo) vào tài khoản người dân. Một lưu ý cuối cùng là trong khủng hoảng, đa số các lĩnh vực của nền kinh tế bết bát, chứ không phải là tất cả. Ví dụ, khủng hoảng hiện nay các lĩnh vực y dược, nông nghiệp và thương mại điện tử lại làm ăn tốt.

Kết luận
Vậy bản chất của của khủng hoảng kinh tế trong chế độ tư bản chủ nghĩa là sự mất đi niềm tin và sự kỳ vọng vào tương lai. Tổng các tài sản “cứng” của xã hội không đổi, không giảm xuống, thậm chí sản phẩm hàng hóa trong xã hội hàng ngày vẫn cứ được làm ra và liên tục tăng lên, thể nhưng tổng phương tiện thanh toán của xã hội lại thay đổi. Tất nhiên, như trên đã nói, tổng phương tiện thanh toán ảo hay kĩ thuật số của xã hội giảm xuống vì hoạt động rút vốn. Thậm chí, có những loại giảm nhanh đến mất thể kiểm soát vì vừa mất giá vừa có hoạt động “tháo chạy” rút vốn.

Ở nền kinh tế thị trường, khi một công ty khởi nghiệp bằng cách sáng tạo ra một loại hàng hóa hay dịch vụ. Nếu loại hàng hóa hay dịch vụ đó có công năng rõ ràng trong xã hội, hoặc được yêu thích, thì rất nhanh thôi công ty đó sẽ được chuyển thành công ty đại chúng, với sự giúp đỡ của những con “cá mập” tài chính từ lâu vẫn nằm trong thị trường chờ cơ hội. Khách hàng yêu thích thì rất nhanh thôi cái bánh sẽ lớn lên và đủ phần cho tất cả người liên quan. Rồi giá trị tài sản đến từ sự kỳ vọng nhiều hơn giá trị tài sản nội tại của công ty. Bản chất khủng hoảng của nền kinh tế thị trường là khách hàng mất niềm tin, không tiêu dùng.