Cơ sở lý luận là gì?

Có điều hay là, càng hiểu biết người ta càng thấy những kiến thức của người xưa là đúng đắn. Thời coi thường tiền nhân có chăng là thời trẻ hung hăng, khi ta chưa hiểu được nhiều điều thôi. Thời đó được gọi là thời sống cảm tính, cảm thấy thế nào thì nói thế ấy, chứ chưa có trải đời nên chưa có nhiều kinh nghiệm để mà xác thực, kiểm chứng.

Việt Nam có một kho tàng rất quý các kinh nghiệm của người xưa đúc kết được trong các câu tục ngữ ca dao. Đó đều là những kinh nghiệm quý báu, những bài học mà người xưa có lẽ đã phải trả giá nhiều mới đúc kết được. Một trong những câu nói đó, hôm nay tôi mang ra bàn là câu: “Nói có sách, mách có chứng”. Cái hay của tục ngữ ca dao là ngắn nhưng lại vần, nên rất dễ nhớ.

1. Căn cứ để đưa ra nhận định
Cơ sở lý luận là cách nói sách vở, nếu nói nôm na thì là: “Cơ sở hay cụ thể hơn là căn cứ vào đâu để anh đưa ra nhận định đó? Ví dụ: Một anh thanh niên Việt Nam yêu bóng đá nói: “Bóng đá là môn thể thao vua!”. Một anh thanh niên Mỹ yêu bóng chày không phục nói: “Không phải, bóng chày mới là môn thể thao vua!”. Căn cứ vào đâu để anh thanh niên Việt Nam và anh thanh niên Mỹ nói vậy? Ai trong số hai người này nói đúng?

Tất nhiên, sự phân định thắng thua của hai người được quyết định bằng số liệu thống kê bao nhiêu người và bao nhiêu quốc gia yêu hai loại môn thể thao này trên thế giới. Cũng tất nhiên, theo giả định người thắng là người mà môn thể thao của họ được số lượng người và quốc gia yêu nhiều hơn. Tuy nhiên, trong trường hợp cảm tính này người thua có thể không nhận mình sai.

2. Sử dụng những căn cứ đáng tin cậy
Người nổi tiếng hay người của công chúng không thể nói sai, vì lời nói của họ rất được chú ý, có thể được nhiều người, nhiều bên trích lại dùng cho một trường hợp khác. Đó là lý do mà những người danh tiếng họ thận trọng khi nói, đã nói là phải đúng, phải có căn cứ rõ ràng như dựa vào lời nói của những người uy tín trước đó, hay dựa vào kết quả của một nghiên cứu hay một cuộc khảo sát nào đó.

Cơ sở lý luận là cơ sở nào để anh lý luận như thế? Như vậy, “cơ sở lý luận” có thể được hiểu nôm na là: “Căn cứ vào đâu để đưa ra nhận định đó?” hay “Căn cứ nào để anh đưa ra quyết định hành động như thế?”. Từ “cơ sở” ở đây được hiểu như là từ “nền tảng”. Cơ sở hay nền tảng của vấn đề anh đưa ra, rồi những suy diễn của anh là gì? Khi cơ sở lý luận của anh vững chắc, suy diễn của anh vững chắc, thì kết quả anh thu được là đúng đắn.

Lời kết
Thường thường, trong các hoạt động chính tắc của các cơ quan nhà nước mới cần đến tính đúng đắn, chính xác, công khai chứ còn các hoạt động bình thường của xã hội, thì không ai có điều kiện về thời gian và tâm trí để đi kiểm tra, xác thực từng câu nói hay việc làm của người khác. Người ta chỉ biết rằng, ai nói nhiều câu đúng đắn hơn, làm nhiều việc đúng đắn hơn, thì người đó đáng tin cậy hơn, có uy tín hơn.

Cơ sở lý luận của một đồ án, đề án khoa học thì tất nhiên rộng và phức tạp hơn một câu nói. Có thể một đồ án, đề án cần đến nhiều cơ sở lý luận khác nhau, nên phải đưa ra giải thích chúng một bài bản. Hoạt động khoa học là hoạt động của giới hàn lâm, điều này những tưởng cao xa so với cuộc sống của giới bình dân, nhưng hóa ra điều tinh túy nhất, cốt lõi nhất của hoạt động khoa học đã được người xưa tổng kết rất ngắn: “Nói có sách, mách có chứng”.