Cờ Việt có phải là biến thể của cờ vua?

Cờ Việt có đặc điểm bề ngoài khá giống với cờ vua – như bàn cờ được tô hai màu xen kẽ và quân cờ có hai quân mã và tốt sử dụng quân cờ treo của cờ vua – khiến nhiều người lầm tưởng, cờ Việt là một biến thể của cờ vua. Kỳ thực, cờ Việt khác cờ vua hoàn toàn về luật chơi, cơ sở lý luận và triết lý nhân sinh. Vì luật chơi khác nhau, nên lý thuyết cơ sở ở ba giai đoạn khai, trung, tàn cuộc cũng hoàn toàn khác nhau.

1. Ý tưởng ban đầu
Do tác giả cờ Việt từ lúc nhỏ đã được tiếp cận cùng lúc với cả cờ vua và cờ tướng, nên tác giả biết chơi cả hai loại cờ này. Về sau tác giả phát hiện ra cờ tướng không có hậu và cờ vua không có pháo. Ý tưởng ban đầu của tác giả đơn giản chỉ là, nghĩ ra một loại cờ có cả hậu và pháo.

Thực ra, về cơ bản thì cờ tướng và cờ vua khác nhau nhiều nhất ở hai quân cờ này. Hậu cờ vua là sự cung cấp thêm cho quá nhiều sức mạnh (nước đi) cho quân cố vấn cổ, vốn chỉ được đi chéo có một ô. Pháo cờ tướng là sự sáng tạo thêm khá độc đáo (cũng khá khác lạ) của người Trung Quốc.

2. Thực tế triển khai
Với ý tưởng ban đầu đó, năm 1999 tác giả đã thử bắt tay vào nghiên cứu, vẽ rất nhiều bàn cờ trên giấy thậm chí là sân nhà những chưa thành công. Năm 2014 khi có điều kiện hơn để triển khai và thi đấu kiểm nghiệm, tác giả cờ Việt thấy việc ghép hai loại cờ vua và cờ tướng để thành một loại cờ mới quả thật không hề đơn giản. Mọi thứ thậm chí có lúc đã rối tung lên đến mức phải từ bỏ.

Các câu hỏi ban đầu là: nên sử dụng loại bàn cờ nào? Đi quân trên vạch như bàn cờ tướng thì dễ chế tạo, nhưng thường có chuyện đi nhầm, hay đi quân trong lòng ô như cờ vua, khó chế tạo nhưng tường minh hơn? Nhiều người cứ nghĩ quân pháo cờ tướng chỉ đi được trên các bàn cờ có đi quân trên vạch mép ô, nhưng thực ra pháo có thể đi vào trong lòng ô một cách rất bình thường.

Quân cờ thì nên là các chữ cái Latin (xe là X, mã là M) hay là quân tượng hình cụ thể trực quan như cờ vua. Quân như cờ tướng là các Hán tự khó nhớ thì chắc chắn là không rồi. Cuối cùng, sự lựa chọn khả dĩ nhất là làm quân giống như quân cờ treo của cờ vua và bàn cờ giống bàn cờ vua, vừa trực quan vừa tường minh, vừa dễ học vừa dễ nhớ, phù hợp với người chơi ở mọi quốc gia.

Về luật chơi thì quan điểm nhất quán của tác giả là mở rộng luật chơi càng nhiều càng tốt, để cờ càng khó càng tốt trong phạm vi 16 quân cờ mỗi bên và bàn cờ 100 ô. Cờ mô phỏng cuộc đời, mà cuộc đời thì rất rộng, nên cờ càng rộng thì càng đời. Người chơi cờ giỏi, ra ngoài đời cũng giỏi. Tuy nhiên, cờ chỉ nên có độ khó vừa phải, nằm trong năng lực tư duy của con người. Nếu quá khó sẽ ít người chơi được.

3. Cờ Việt hay và rộng hơn cờ vua
Chúng ta đều biết, cờ tướng khác cờ vua và các loại cờ khác ở quân pháo. Người chơi cờ vua không hiểu, nên rất sợ sự khó lường lộn đi lộn lại của quân pháo. Cờ Việt kế thừa quân pháo từ cờ tướng của người Trung Quốc. Những nước bị ảnh hưởng nhiều từ cờ Chaturanga và cờ vua sẽ không có quân pháo trong cờ của mình như: Iran, Miễn Điện, Thái Lan, Nhật Bản…

Quân sĩ của cờ Việt đại diện cho quân sư hoặc cố vấn cho vua hay chủ tướng, chứ không phải đại diện cho hoàng hậu (vợ vua) như ở cờ vua, hay là hai quân sĩ (thái giám) như ở cờ tướng. Nước đi của sĩ là sự sáng tạo riêng của tác giả cờ Việt, dựa trên một cơ sở lý luận rất chặt chẽ là cờ mô phỏng cuộc sống. Quân sư mưu trí (đi chéo) vô biên nhưng sức mạnh chỉ bằng một tốt, nên đi dọc và ngang một ô.

Quân tượng cờ Việt mới thực sự là điều tuyệt hảo. Tượng cờ Việt là voi chiến, đúng hơn là voi thần, là đại diện chính xác của lực lượng tượng binh trên chiến trường. Quý vị và các bạn càng chơi sẽ càng thấy con tượng của cờ Việt hay và giống với tượng binh ngoài đời thật. Tượng cờ Việt thậm chí còn hay hơn tượng của loại cờ cổ Chaturanga. Điều này, có lẽ người Ấn Độ nên cảm ơn chúng ta.

Về cơ bản, cờ tướng và cờ vua giống nhau về nước đi của ba loại quân là xe, mã và tốt. Còn lại là sự sáng tạo thêm và cũng là sự khác nhau của hai loại cờ này ở quân pháo và quân hậu. Tác giả cờ Việt có sự nghiên cứu công phu, sáng tạo bài bản nên vừa kế thừa được ưu điểm của hai loại cờ, vùa có nét độc đáo mới, lại vừa gần gũi với thực tế cuộc sống. Nước đi của hai loại quân sĩ và tượng thể hiện rõ nhất điều này!

4. Cờ vua cũng chỉ là một biến thể
Nếu tìm hiểu về lịch sử cờ, về quá trình hình thành và lan toả cờ từ châu lục này sang châu lục khác, cùng với sự biến đối của cờ khi đến các quốc gia khác nhau, chúng ta sẽ biết được rằng: cờ vua cũng chỉ là biến thể từ loại cờ cổ Chaturanga của người Ấn Độ qua cờ Shatranj của người Ba Tư, chứ không phải là thủy tổ của các loại cờ. Người phương Tây cứ nghĩ theo kiểu, họ mới là những người đầu tiên sáng tạo ra cờ vậy!

Ở nhiều nơi trên thế giới, hàng năm có các cuộc thi sáng tạo ra biến thể của cờ vua. Những người nghiên cứu về nguyên lý sáng tạo trò chơi trí tuệ nói chung, cờ nói riêng có thể chỉ mất vài tuần là có thể sáng tạo ra một loại cờ mới, nên cờ vua bây giờ có rất nhiều biến thể. Điều này dễ dẫn đến chuyện mọi người có tâm lý cho rằng việc sáng tạo cờ không phải là khó, có thể sáng tạo cờ bằng cách thay đổi các loại cờ cũ. Tuy nhiên mọi việc không hề đơn giản!

Lời kết
Ơn trời, điều kỳ diệu vẫn còn, phải có một sự may mắn kỳ lạ nào đó nên tác giả cờ Việt mới khéo ghép được những điểm hay nhất của cờ tướng và cờ vua vào thành một loại cờ mới, trong đó lại có những sáng tạo riêng vừa độc đáo, lại vừa gần gũi với thực tế cuộc sống. Ưu điểm lớn nhất của cờ Việt là chơi khó hơn, nên khi chơi giỏi thì quay lại chơi cờ tướng và cờ vua thấy rất dễ.

Góc độ khác, tác giả cờ Việt khi sáng tạo cờ Việt cũng không có đọc qua lịch sử bộ môn cờ, chỉ biết chơi cả cờ tướng và cờ vua rồi nảy ra ý định sáng tạo một loại cờ mới. Khi thực hiện thì giả định quên hai loại cờ trong đầu, dựa vào thực tế cuộc sống để tìm ra một loại cờ mới. Nhưng chính trong quá trình đó, có thể tác giả cờ Việt lại có những suy nghĩ trùng với người ban đầu sáng tạo ra loại cờ cổ Chaturanga, nghiên cứu lý thuyết về chín ô vuông cơ sở.

Cuối cùng, sau tất cả, toàn bộ những sự may mắn đến tình cờ đó gặp nhau, ghép lại thành bộ môn cờ Việt (tên đầy đủ là cờ Lạc Việt) như hiện nay. Cờ Việt không phải là biến thể của cờ tướng hay cờ vua, mà là sự cải tạo của chúng, cải tạo để chúng tốt hơn, khó hơn, thực tế hơn. Tuy nhiên, cờ Việt chắc chắn là hậu duệ của cờ cổ Chaturanga do người Ấn Độ sáng tạo ra, vì kế thừa dòng cờ có hệ quân: tướng (vua), sĩ (hậu), tượng, xe, pháo (cờ tướng), mã, tốt.