Chiều sâu văn hóa trong các di tích

Các địa danh du lịch thường là các di tích lịch sử (cảnh đẹp văn hóa), danh lam thắng cảnh (cảnh đẹp thiên nhiên), các điểm vui chơi, giải trí, mua sắm được đầu tư xây dựng một cách có hệ thống, bài bản… Tóm lại, các điểm đến du lịch đều là những giá trị quý của thiên nhiên hoặc do thời gian và công sức của người xưa bỏ ra mới có, chứ chẳng ai thích đi du lịch ở những nơi không có gì, trừ những người đi hành xác để trải nghiệm.

Di tích lịch sử là những địa điểm mà ở đó có cơ sở hạ tầng do người xưa để lại. Vì là công trình của người xưa nên ngoài các giá trị hữu hình, các điểm đến còn có các giá trị vô hình, đó là những câu chuyện (tích) do người xưa để lại. Đến tham quan di tích ấy cần phải biết câu chuyện ở đó. Ví dụ: đi thăm Văn Miếu thì cần đọc trước xem Văn Miếu được xây năm nào, ai quyết định xây, ai là người thiết kế và xây dựng, thời gian xây dựng là bao lâu, diện tích bao nhiêu? Có bao nhiêu tấm bia trên lưng những con rùa đá… Mỗi một tấm bia đó lại có một câu chuyện lịch sử.

Đến một vùng đất mới, những điểm đến du khách thích nhất là gì? Tất nhiên, mỗi một đối tượng du khách có một nhu cầu khác nhau. Trẻ em thích công viên để vui chơi, vận động… Nam thanh niên thích các trò chơi mạo hiểm, tốc độ… Các cô gái thích những nơi cảnh đẹp để “sống ảo” – chụp ảnh có chiều sâu không gian, nhân vật biểu cảm mơ màng hoặc suy tư sâu… Từ “sống ảo” với người già nghĩa là không thực tế. Kỳ thực thì những người thích “sống ảo” thường sống không thực tế.

Trung niên và lão niên thường thích đến các cảnh đẹp văn hóa – những công trình do con người xây dựng (nhân tạo), nhất là những công trình được xây từ xa xưa. Phố cổ Hà Nội là cảnh đẹp văn hóa, vịnh Hạ Long là cảnh đẹp thiên nhiên, phố cổ Hội An là cảnh đẹp văn hóa, Tràng An – Bái Đính là di sản kép thiên nhiên – văn hóa, vì vừa có cảnh đẹp thiên nhiên, vừa có cảnh đẹp văn hóa – chùa Bái Đính. Từ “bái” trong từ ghép “chiêm bái” – làm ơn đừng báng bổ gọi thành “Bãi Đính” – bãi là bãi rác à?

***

Tất nhiên, du lịch có nhiều loại hình và khi du khách chọn loại hình nào thì họ sẽ tìm đến những địa danh của loại hình du lịch đó: du lịch tâm linh, du lịch hội thảo, du lịch nghỉ dưỡng, khám phá, sinh thái, mua sắm, nhậu nhẹt, thư giãn, giải trí, cờ bạc… Du khách nên được phân theo loại hình du lịch hơn là phân theo lứa tuổi, dù phần lớn những người trong cùng một thế hệ thường có các nhu cầu và thị hiếu tương tự nhau.

Khi đến một điểm đến mới, các địa điểm tôi hướng đến trước tiên là các di tích về văn hóa, nhất là các di tích về các danh nhân mảng “thơ ca văn phú”, vì tôi yêu văn hóa văn nghệ, sau đó mới đến các di tích về quân sự, chính trị, đời sống… Như lần đến Quy Nhơn, điểm đầu tiên tôi đến là mộ Hàn Mặc Tử chứ không phải Tây Sơn Tam Kiệt. Tôi đến thăm mộ Hàn Mặc Tử, thắp cho ông một nén hương, đốt cho ông một điếu thuốc dù không biết ông có hút thuốc không. Ở nhà trước khi đi, tôi đã ôn lại các bài thơ nổi tiếng của ông như: “Mùa xuân chín”, “Đây thôn vĩ dạ”…

Sẽ là một thảm họa nếu đi du lịch, đến tham quan các di tích lịch sử, mà không hiểu về lịch sử (tích) ở nơi đó. Không có “chiêm” thì làm sao có “nghiệm”. Điều đó cũng như một học sinh học bài mới mà chưa nắm chắc bài cũ vậy – nhìn mọi thứ ngơ ngáo, ngây ngô như kẻ vô tri… Nếu đi du lịch như thế, thì dù có đến những di tích giá trị đến mấy cũng không có tâm thế thành tâm và thành kính. Ngược lại, có thể do không hiểu mà còn – dễ có tâm lý – coi thường di tích.

Mỹ là một đất nước có ít di tích, nếu có thì chiều dài lịch sử, chiều sâu văn hóa cũng không nhiều (không quá 300 năm), nên họ phát triển các loại hình du lịch khác. Trung Quốc có chiều sâu lịch sử, truyền thống văn hóa nhiều ngàn năm nên có nhiều di tích – điểm đến của Trung Quốc có nhiều di tích văn hóa vô cùng quý giá… Châu Âu là lục địa già cũng có nhiều di tích ấn tượng về các mặt văn hóa, quân sự, nghệ thuật, đời sống…

***

Một số điểm đến văn hóa mới được xây dựng ở Việt Nam là các di tích chưa có nhiều giá trị lịch sử. Do vậy, họ tìm cách tạo ra các giá trị khác như lập kỉ lục như: to nhất, dài nhất, cao nhất hay rước các “vật thiêng” từ các di tích cổ linh thiêng về… Rồi Thái Lan – nước bạn của chúng ta trong khối Asian – là một đất nước không có nhiều cảnh đẹp thiên nhiên, nhưng họ có chất lượng dịch vụ tốt, sản phẩm du lịch tuyến điểm tốt, nên thị trường du lịch của họ vẫn sôi động hơn ta.

Thương hiệu du lịch – điểm đặc sắc nhất của mỗi vùng địa lý du lịch là gì – cũng là điều rất quan trọng. Thương hiệu du lịch của Việt Nam là gì? Chúng ta xác định loại hình du lịch nào là chủ yếu? Thương hiệu du lịch của mỗi vùng miền, rồi nhỏ hơn là mỗi tỉnh là gì – điều đó cũng rất quan trọng. Tôi dọc đi các tỉnh biển Việt Nam, thấy tỉnh nào cũng nhang nhác giống nhau: đường song song với biển, khách sạn nhìn ra biển, khám phá đảo, lặn ngắm san hô… Việt Nam nên ưu tiên cảnh đẹp thiên nhiên và ẩm thực.

Chùa Bái Đính xây xong to lớn, hoành tráng, nhiều kỷ lục rồi lại xây chùa Tam Chúc to lớn hơn… Xin lỗi hỏi: xây chùa to để làm gì? Trong khi Việt Nam là đất nước nhỏ, yếu cả về tài nguyên và tài chính. Khởi nghiệp du lịch tâm linh ở ta là điều không hợp lý. Một đất nước vừa không phải là “quê hương”, vừa không phải là “kinh đô” của các tôn giáo lớn, người dân lại phần lớn là người vô thần, không theo tôn giáo nào và cuối cùng là tỉ suất lợi nhuận của khởi nghiệp tôn giáo không thể bằng khởi nghiệp công nghệ cao.

Chúng ta đang chọn khởi nghiệp “hao tài” thay vì “sáng tạo”, chúng ta đang chọn các “kỷ lục” để khỏa lấp “chiều sâu về văn hóa”. Một ngôi chùa mới xây, dù to lớn cỡ nào cũng không thể có tỉ suất lợi nhuận lớn bằng một ứng dụng phần mềm bán thành công trên các “chợ ứng dụng”, dù có thể tạo ra bao nhiêu kỉ lục nhưng không thể có ngay chiều sâu văn hóa. Chúng ta nhỏ yếu, thông minh lại đi chọn cách chơi “thể lực” hao tài như vậy là không khôn ngoan. Dự án nào lấy được tiền từ nước ngoài về nước mới là dự án tốt.