Những nguyên tắc khi sáng tạo một loại cờ

Cờ là trò chơi trí tuệ mô phỏng các trận chiến ở thời trung cổ – thường là giữa hai bên. Hai bên dùng quân cờ để chơi trên bàn cờ, theo luật chơi mà hai bên đã thống nhất từ trước, trong các giải đấu thì luật chơi được ghi trong điều lệ giải. Khi chơi hai người chơi ngồi đối diện, lần lượt từng người di chuyển một trong các quân cờ của mình trên bàn cờ.

Mục đích cuối cùng của hai bên là chiếu bí (bắt) được quân vua (hoặc tướng) của bên kia – đối phương – tuy nhiên cũng có nhiều trường hợp ván cờ hòa. Vậy cờ có ba thành phần chính quan trọng nhất, đó là: quân cờ, bàn cờ và luật chơi (cách di chuyển các quân cờ trên bàn cờ). Ta cùng phân tích chúng như sau:

I. Quân cờ
Quân cờ có nhiều loại các nhau, nhưng tựu chung có ba loại chính: 1. Quân tượng hình (cờ vua), 2. Quân được ghi bằng chữ (cờ tướng) lên mặt phẳng và 3. Quân là hình chiếu cạnh của quân tượng hình lên mặt phẳng (cờ treo cờ vua và cờ Việt).

Ưu điểm của quân cờ tướng là người chơi dễ quan sát, dễ ăn quân, nhưng nhược điểm là khó nhớ, khó học nên phụ nữ và trẻ em ít chơi. Ưu nhược điểm của quân của cờ vua ngược với quân cờ tướng. Quân cờ Việt có ưu điểm của cả hai loại quân cờ này.

II. Bàn cờ
Bàn cờ trên thế giới hiện có hai loại: 1. Bàn cờ cho quân di chuyển trong lòng ô (cờ vua) và 2. Bàn cờ cho quân di chuyển trên vạch mép các ô (cờ tướng). Loại bàn cờ thứ nhất thường có tô màu hai màu so le xen kẽ để tránh việc đi nhầm, nhất là các quân đi chéo dài.

Ưu điểm của bàn cờ vua là tránh được nhầm lẫn cho các quân đi chéo dài (tượng) và quân đi rích rắc (mã), nhược điểm là làm công phu hơn, mất thời gian nhiều hơn. Ưu điểm của bàn cờ tướng là dễ làm và mất ít thời gian, tuy nhiên nhược điểm là dễ bị nhầm khi đi quân, nhất là quân mã và tượng cờ úp.

III. Luật chơi
Sự sáng tạo là vô hạn nên tác giả của các loại cờ có thể cho những loại quân của mình đi (di chuyển và ăn quân) trên bàn cờ thế nào tùy ý. Nhưng nên đơn giản và cơ bản để người chơi dễ nhớ, vì mỗi bên có nhiều loại quân khác nhau.

Luật chơi cơ bản thì theo người viết nên nghiên cứu trên chín ô vuông cơ sở đứng cạnh nhau thành một hình vuông lớn, mỗi chiều có ba ô. Các quân khác nhau lần lượt đứng ở một ô ở góc và di chuyển sao cho đến được tám ô còn lại.

Người sáng tạo ra loại cờ đầu tiên trên thế giới (Chaturanga) chắc hẳn đã suy nghĩ sâu sắc về điều này, nên các loại quân khác nhau của loại cờ (cổ nhất) này đi đúng đến tám ô vuông còn lại – trên chín ô vuông cơ sở nói trên.

Những nguyên tắc khi sáng tạo một trò chơi cờ:

1. Cờ phải có tính mới
Theo đó, loại cờ mới cần phải đảm bảo làm mới được ít nhất một trong ba yếu tố sau của một loại cờ cũ: bàn cờ, quân cờ hoặc luật chơi. Đổi mới càng nhiều thì càng có tính mới, nhưng nhiều quá thì lại ít tính kế thừa, người chơi các loại cờ cũ khó làm quen.

2. Luật chơi không được mâu thuẫn, bất hợp lý
Luật chơi phải đảm bảo có tính logic, hợp lý, đảm bảo các ván cờ diễn ra theo trình tự các bước khai cuộc, trung cuộc, tàn cuộc… Không thể có chuyện một hai nước đã ăn được quân quan trọng hay chiếu bí được đối phương.

3. Càng sát thực tế càng tốt
Cờ là trò chơi trí tuệ mô phỏng các cuộc chiến tranh ở thời trung cổ. Để đảm bảo người chơi cờ giỏi ra ngoài đời cũng giỏi, có đầu óc thực tế và tư duy giải quyết vấn đề, thì cờ càng sát với thực tế cuộc sống càng tốt.

4. Cờ phải kịch tính, hấp dẫn
Loại cờ mới phải có quân cờ, bàn cờ và luật chơi sao cho các ván cờ phải diễn ra kịch tính, hấp dẫn: biến hóa khôn lường, biến hình ảo diệu, có những nước đi có thể thay đổi cục diện ván cờ, đi sai nghiêm trọng có thể biến mạnh thành yếu, đi đúng điểm cao có thể biến thua thành thắng.

5. Cờ phải giảm thiểu được tính hên xui
Nguyên tắc này đảm bảo sự may rủi trong cờ là rất nhỏ. Người chơi giỏi hơn, nghiên cứu nhiều, đào sâu suy nghĩ, dày dặn trận mạc hơn phải giành chiến thắng. Không thể có chuyện người chơi yếu hơn tìm ra được cách nào đó để thủ hòa, hoặc chiến thắng người chơi giỏi hơn.

6. Cờ phải có cả quân cận chiến và quân viễn chiến
Hai loại cờ đang phổ biến nhất trên thế giới hiện nay (cờ vua và cờ tướng) đều có các quân cận chiến và quân viễn chiến. Quân cận chiến là quân đánh gần, nước đi không quá ba ô. Quân viễn chiến là quân đánh xa, một nước có thể đi hết cả bàn cờ.

Quân cận là những quân đánh gần, nước đi không quá ba ô như tốt, mã… Quân viễn chiến là quân đánh xa, một nước có thể đi hết cả bàn cờ như xe, hậu… Một loại cờ cần có cả hai loại quân này mới thú vị. Nếu không có quân viễn chiến, các ván cờ biến hóa rất chậm.

7. Cờ phải nằm trong năng lực tư duy của con người
Theo nguyên tắc này, cờ cần đảm bảo có độ khó trung bình, nằm trong năng lực tư duy của người bình thường, quá dễ thì người chơi nhàm chán, nhưng quá khó thì lại ít người chơi.

– Quân cờ không nên nhiều quá: tổng số quân mỗi bên nên từ 15 đến 20 quân, và nên có từ 6 đến 8 loại quân (tướng, sĩ, tượng, xe, pháo, mã, tốt). Ít quá thì dễ chơi mà nhiều quá thì lại khó.

– Bàn cờ thì dù là quân đi trên ô hay vạch, cũng nên có từ 8 đến 10 ô ở mỗi chiều. Hẹp quá thì bố trí được ít quân, cờ lại thành dễ. Rộng quá thì cần phải bố trí nhiều quân, lại thành khó.

– Luật chơi không nên quá rắc rối, phức tạp, biến hóa theo vị trí quân trên bàn cờ (không gian), theo thời gian chơi cờ… Luật chơi nên có độ khó vừa phải, không nên quá rắc rối, phức tạp.

Những phân tích trên cho thấy:
Cờ Việt kế thừa những ưu điểm của hai loại cờ đang phổ biến nhất hiện nay là cờ vua và cờ tướng – xa hơn nữa là loại cờ cổ Chaturanga – nên mặc nhiên tuân theo các nguyên tắc bên trên. Hai loại cờ kia đã được kiểm chứng qua hàng ngàn năm lịch sử, đó là bằng chứng hùng hồn nhất.

Ngoài ra, không chỉ có vậy, cờ Việt còn bổ sung thêm một cơ sở lý luận rất nền tảng cho cờ của mình, cũng là để làm căn cứ để đưa ra luật chơi cho cờ Việt đó là: quân đi dọc và ngang tượng trưng cho sự dũng mãnh của các võ tướng, quân đi chéo tượng trưng cho trí tuệ của các mưu sĩ.

Các võ tướng thường cương trực, thẳng thắn, mạnh mẽ, trực tính nên đi dọc và ngang. Mưu sĩ thường lắt léo, đa đoan, họ nhiều mưu mẹo nên đi chéo. (Binh bất yếm trá). Thêm nữa, cờ Việt còn lồng vào triết lý nhân sinh là chủ tướng và quân sư thường cùng nhau trận, quan võ hữu dùng nhưng vô mưu, quân sư mưu mẹo nhưng lại kém dũng mãnh.