Càng kém hiểu biết càng hay quả quyết

Thiên tài Einstein từng nói: “Càng kém hiểu biết càng hay quả quyết, càng hiểu biết càng dè dặt”. Thật kỳ lạ và buồn vì cho đến nay nhiều người Việt Nam vẫn chưa ngộ ra câu nói này. Có nhiều người cả đời lĩnh hội nền giáo dục lạc hậu, tiếp nhận mớ lý thuyết phiến diện, giáo điều nhưng hiện nay vẫn đứng lớp ở nhiều cấp khác nhau của Việt Nam.

1. Ai cũng có thể sai
Kiến thức không quan trọng, vì ngày nay kiến thức tràn đầy trên mạng. Mà điều quan trọng là phương pháp tư duy. Ngặt nỗi, nền giáo dục Việt Nam hiện nay lại thiên nhiều về kiến thức, chứ không thiên về phương pháp tư duy, nên chuyện đúng sai vẫn còn quan trọng trong nhà trường ở Việt Nam. Phương pháp tư duy, mà bản chất là thận trọng, kiêm tốn, cầu thị lại bị đánh giá thấp.

Ý của Einstein nói trong câu nói trên là nói về phương pháp, chứ không phải kiến thức. Theo “phương pháp tư duy”, thì “dè dặt” là lối suy nghĩ rằng mình có thể sai. Theo lối suy nghĩ đó, thì người ta thận trọng hơn trong mọi việc. Thận trọng thì làm việc sẽ cẩn thận (từ lời nói đến việc làm), cẩn thận thì sẽ ít sai, nếu có sai cũng sẽ nhanh chóng (tự mình hoặc người khác) phát hiện ra mà sửa được.

2. Sợ khuyết điểm
Chứ còn những kẻ lúc nào cũng nhất nhất cho mình là đúng, rằng mình thông minh nhất, mình là số một thì: thứ nhất, sợ sai, người lúc nào cũng cho mình là đúng thường rất sợ sai, sợ khuyết điểm, không dám nhận khuyết điểm; thứ hai, khó phát hiện ra được cái sai của mình, cuộc sống cho thấy ai cũng có thể sai và thứ ba là người cực đoan như vậy sẽ rất ít bạn, vì sống như vậy sẽ bị mọi người xa lánh, không ai chơi nên phải sống đơn độc một mình.

Một bác sĩ tồi có thể giết hàng trăm người, một chính trị gia tồi có thể giết hàng triệu người, nhưng một nhà văn hóa tồi có thể làm tụt lùi vài thế hệ của cả một đất nước. Điều đáng sợ trên đời hiện nay không phải là kém hiểu biết, mà là cứ nhất nhất cho mình là đúng. Người như vậy không chỉ tai hại ở chỗ “từ chối kiến thức mới”, mà điều tồi tệ nhất là họ “không thể làm việc được với ai”. Anh nghèo không phải là vì anh dốt, mà là vì cứ tưởng mình là giỏi.