Về đề xuất thay đổi cách viết chữ Việt

Một ngôn ngữ bao giờ cũng gồm hai thành phần: tiếng nói và chữ viết. Tiếng nói thì tiếng Việt là duy nhất trên thế giới, dù ta có viết các âm đó bằng loại chữ nào. Trước chúng ta viết bằng chữ Nôm, bây giờ là chữ Quốc Ngữ. Tiếng nói thì tiếng Việt mượn khá nhiều âm của tiếng Hán, nhưng đã đọc chệch đi khá nhiều do khí hậu và thổ nhưỡng, cho nên tiếng (âm) Việt là duy nhất trên thế giới.

1. Lịch sử của chữ viết
Chữ viết thì tôi không nhớ chính xác lịch sử về chữ, nhưng ban đầu đại khái người Việt Nam không có chữ viết, sau mới mượn chữ Hán, rồi sửa thành chữ Nôm. Đến thế kỷ 17, các ông giáo sĩ đạo Cơ Đốc (Francisco de Pina, Francesco Buzomi…) đến Việt Nam sáng tạo ra cách viết tiếng Việt bằng chữ Latin để dễ cho việc truyền đạo. Cách viết này sử dụng các chữ cái và dấu ghép lại thành từ để mã hóa âm, không mượn các chữ tượng hình của Trung Quốc nữa. Cách viết mới này làm người Việt Nam biết chữ nhiều hơn.

Chữ viết chỉ là cách mã hóa (ghi) các tiếng nói (âm) lên giấy, nên về nguyên tắc không có cách mã hóa nào sai, chỉ có cách mã hóa được dùng nhiều và cách mã hóa không được dùng nhiều. Tất nhiên, cách mã hóa vô giá trị là cách mã hóa mà trong nội bộ các quy định của mình có sự mâu thuẫn, bất hợp lý… Chữ Quốc Ngữ là loại chữ người Việt Nam dùng nhiều từ sau Cách mạng Tháng 8, đầu tiên được sử dụng trong các văn bản của nhà nước, sau rồi mới dùng rộng rãi ra ngoài xã hội.

Chữ Quốc Ngữ có điểm hay có điểm dở, chứ nhận định chữ này dở hoàn toàn là không đúng. Nếu cho rằng chữ Quốc Ngữ là cách mã hóa dài, thì xin thưa độ dài ngắn của các cách mã hóa của các ngôn ngữ trên thế giới còn phụ thuộc vào các âm (lời, tiếng) và cách diễn đạt của từng loại ngôn ngữ. Ví dụ: hai từ (âm) dài nhất trong tiếng Việt là “nghiêng và khuyếch” – có bảy chữ cái, nhưng những từ ngắn nhất chỉ có một chữ cái như: o – cô gái, u – mẹ, y – nó, gã, hắn hay là ngành Y chữa bệnh.

2. Thay đổi văn hóa là một quá trình dài
Thay đổi ngôn ngữ – cụ thể là cách viết tiếng Việt – là một chuyện lớn, bởi việc này sẽ diễn ra ở toàn bộ gần 100 triệu công dân trên toàn quốc. Chuyện lớn thì nên làm chậm từng bước, chứ không nên có đề xuất thay đổi quá táo bạo – mang tính bước ngoặt – dễ làm cho người chưa hiểu chuyện tiếp nhận dễ bị sốc, rồi phản ứng dữ dội dẫn đến không thành công. Không nên và không thể có chuyện một đêm mà làm được cách mạng, nhất là cách mạng về văn hóa.

Thực ra không cần các giáo sư và tiến sĩ ngôn ngữ học phải ra tay, giới trẻ – với sự thông minh và lười biếng của mình – đã sáng tạo ra cách viết mới từ lâu, cho phù hợp với bàn phím của các điện cỏ thời trước – để họ sẽ phải bấm phím ít hơn. Theo cách viết mới này, thì các đơn vị từ được rút ngắn đi. Họ cũng có nhiều cải cách táo bạo đến mức khó hiểu, nhưng việc thay chữ f = ph và j = gi là hai cách thay thế khá hợp lý. Đây cũng là hai chữ cái không có trong bảng chữ cái tiếng Việt, nên chưa được dùng nhiều.

Không chỉ người Việt Nam, mà bản tính chung của loài người là: “Sợ những gì mình không hiểu và ghét những người nghĩ khác mình”. Những đề xuất mới và táo bạo nói chung thường có cả hai điểm này, nên tỉ lệ rủi ro thường là cao. Là người cũng đưa ra nhiều cái mới, nên cá nhân tôi ủng hộ suy nghĩ “cải tạo cách viết tiếng Việt”. Còn cải tạo thế nào, thì tùy từng “đề xuất” mà có những “ý kiến” cụ thể. Đề xuất thay đổi “mạnh” quá thì khó thành công vì quá khó hiểu, còn đề xuất thay đổi “nhẹ” quá thì công lao của tác giả không lớn.

Lời kết
Bài học lịch sử cho thấy, phương thức canh tác lúa nước và nền văn hóa phương Đông tạo cho người Việt Nam một đặc tính là “âm tính”. Theo đó, đại bộ phận của người Việt Nam sống rất “bị động”, số ít sống “chủ động” thường là những người sáng tạo. Mà đặc điểm của người “bị động” là ghét suy nghĩ, ưa vui chơi, giải trí và ngại thay đổi. Người Việt Nam chỉ thay đổi khi có động lực nào đó “thúc” mạnh vào họ, như cuộc Cách mạng Tháng Tám là do nạn đói năm 1945, phá rào nhiều nơi sau những khó khăn từ cơ chế tập trung bao cấp.