Vấn đề của mọi vấn đề

Giáo sư toán học Ngô Bảo Châu có một lời khuyên rất hay cho các bạn trẻ yêu toán học nói riêng và khoa học nói chung là: “Phải biết phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề”. Tôi nghĩ, lời khuyên nay không chỉ đúng cho toán học và khoa học, mà còn đúng cả cho chính trị, kinh tế, văn hóa… “Việt Nam là một đất nước kém phát triển” – đây là một mệnh đề đúng, không cần phải bàn cãi gì nữa. Vậy vấn đề nằm ở đâu và giải quyết như thế nào?

Có một đặc điểm chung của các nước kém phát triển, đó là họ có vấn đề (kém) ở tất cả mọi lĩnh vực: từ chính trị, kinh tế cho đến khoa học và văn hóa. Vậy phải giải quyết từ đâu và giải quyết như thế nào, thì mới là “căn cơ” nhất và sẽ giải quyết được mọi vấn đề? Xin thưa, “vấn đề nằm ở hệ thống” – và đó là vấn đề của mọi vấn đề. Phải bắt đúng bệnh mới chữa được bệnh. Phải chữa đúng cách thì bệnh mới khỏi và không tái nhiễm bệnh.

Hệ thống là những nông dân và chiến sĩ bước ra từ chiến tranh, làm kinh tế bằng “ý chí quyết tâm”, đưa ra những nghị quyết mang nặng tính “duy ý chí” và các chính sách dựa trên các báo cáo toàn với đầy số liệu “ảo”. Họ cũng đưa con cháu, người thân và bạn bè cũng là những nông dân và chiến sĩ kém cỏi hơn vào hệ thống, nắm những vị trí then chốt của nền kinh tế và chính quyền. Cả đất nước là một bàn tiệc sau chiến thắng.

Tất cả mọi địa phương và ngành nghề của đất nước đều có vấn đề. Mọi người loay hoay tìm xem nguyên nhân ở đâu? Sau rất nhiều công tìm tòi nghiên cứu, phân tích quy nạp người ta nhận ra rằng, vấn đề của mọi vấn đề nằm ở “hệ thống”. Hệ thống cồng kềnh và hiệu năng kém kiến đất nước không thể đi lên. Hệ thống kém năng lực, kém cả đạo đức, không những không thúc đẩy sự phát triển, mà còn cản trở sự phát triển.

Mỗi một địa phương, ngành nghề đều có những người phát hiện ra các “vấn đề” của mình, họ đưa ra ý kiến – có cả ý kiến từ nước ngoài đưa về, loay hoay tìm giải pháp, nhưng không thể giải quyết được. Bởi vì vấn đề của mọi vấn đề vẫn tồn tại “to đùng” ở đó, đã giải quyết được đâu? Nguyên bộ trưởng kế hoạch đầu tư Bùi Quang Vinh từng nói: “Đổi mới chính trị thì hầu như chúng ta chưa làm”. Không đổi mới chính trị, không thể giải quyết được vấn đề.

Lực lượng báo chí là “con mắt” hay “ra đa cảnh báo sớm” của của xã hội. Mỗi một nhà báo là một “tế bào thị giác” của con mắt ấy. Giờ đây báo chí toàn đưa tin sự vụ: tai nạn, tai tiếng, tai ương…, sau thời gian dài toàn tuyên truyền, tuyên huấn, tuyên dương, ca ngợi, đồng tình, ủng hộ… Những tờ báo phát hiện vấn đề, cảnh tỉnh xã hội ngày càng ít và giờ chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Những nhà báo “phát hiện và giải quyết vấn đề” cứ đơn lẻ một mình, rồi bị trù úm, đe nẹt.

Báo chí định hướng tư duy của xã hội, nhiều nhất là tầng lớp trung lưu, vì thượng lưu và hạ lưu bận rộn quá không đọc được. Tầng lớp trung lưu lại định hướng tương lai của đất nước. Có thể nói tương lai của đất nước ta khá ảm đạm. Báo chí bị định hướng, bị kiểm duyệt, bị cảm tính hóa, bị duy cảm hóa nên mãi người Việt Nam vẫn chưa lí tính và duy lý được. Một đất nước mà người dân chưa chưa có tâm thức sống thiên về lý trí là một đất nước cảm tính, hoang dã và yếu kém.

Trí thức là tầng lớp tinh hoa của đất nước, của xã hội và trong các tập thể, cơ quan, đơn vị, tổ chức… Với trình độ nhận thức, trình độ chuyên môn và tư chất đạo đức của mình, đáng lẽ trí thức phải đi đầu để cảm hóa và dẫn dắt xã hội đi theo con đường tốt đẹp, hướng về chân, thiện, mỹ. Thì nay ở đất nước ta, trí thức lại chạy sau xã hội – tệ hơn là toàn phò tá cho những bọn cơ hội, cho những quân xôi thịt.

Một số trí thức, thậm chí ở cấp rất cao thì lại dùng kiến thức của mình để ăn chặn, bắt chẹt để hút máu nhân dân, bòn rút ngân sách. Trí thức hay nho sĩ, sĩ phu xưa nay luôn là tầng lớp “thức tỉnh mình để thức tỉnh xã hội” thì nay lại thực dụng theo xã hội đồng tiền trọng vật chất – từ sau khi xã hội đổi mới năm 1990. Trí thức mà làm bậy thì tệ hơn nông dân làm bậy. Đất nước lâu nay vẫn có trào lưu “sưu tầm bằng cấp” vì sợ người khác cho mình là nông dân thất học.

Vấn đề của mọi vấn đề nằm ở hệ thống. Nhưng những người trong đó, phần vì hạn chế phần vì sợ hãi mà không phát hiện ra vấn đề, hoặc có phát hiện ra nhưng không dám “giải quyết”. Cũng có người đưa ra các biện pháp giải quyết nhưng không nổi vì bọn ngu cản trở quá đông. Vậy những người có khả năng “phát hiện và giải quyết vấn đề” của đất nước này đang ở đâu, hãy liên kết lại. Đất nước chỉ còn chút hi vọng ấy thôi.