Về cách xưng hô trong nhà trường

Dư luận đang bàn tán xôn xao về cách xưng hô giữa thày và trò trong nhà trường. Xưng thầy-cô /con hay thầy-cô /em nên thế nào cho hợp lý? Người thì nói xưng thầy /con tình cảm hơn, người thì nói xưng là thày và con sợ các em học sinh nhõng nhẽo. Hay học sinh lớn 18 tuổi mà xưng con với thày cô giáo trẻ thì sẽ không hợp lý.

Dẫn nhập
Thiên chức của giáo dục là tạo ra những “sản phẩm” hoàn thiện cho xã hội. Tôi thấy người ta đang xen chuyện tình cảm vào một vấn đề lí tính. Học sinh đến trường là đối tác của của nhà trường, của các thày cô chứ không phải là con em của họ. Yêu thương học trò quá mức cũng không đúng quy phạm giáo dục. Chỉ cần các thày cô không ghét các em là được. Giữa thày và trò cần có một khoảng cách để tạo nên sự uy nghiêm của người thày. Đây là mô hình giáo dục chuẩn mà cổ kim đông tây vẫn dùng.

1. Đại từ nhân xưng trong các ngôn ngữ
Bàn một chút về vấn đề ngôn ngữ, cách xưng hô. Đã có một nghiên cứu, dù chưa được công nhận, rất công phu về cách xưng hô (đại từ nhân xưng) cho rằng: chính việc xưng hô dùng đại từ một cách tương đối ngang hàng đã làm cho xã hội phương Tây phát triển và văn minh hơn phương Đông. Cách xưng hô ngang hàng làm cho cấp dưới cảm thấy tự chủ và tự tin hơn. Họ cảm thấy không cần phải xum xue, khúm núm với từ bề trên như cách xưng hô phân cao thấp như: vua-thần, cha-con, chú-cháu…

Chế độ phong kiến ở phương Tây cũng khác phương Đông. Theo đó, phong kiến phương Tây phần lớn được tổ chức theo hình thức chư hầu nên quyền lực được phân tán cho các vùng, chứ không tập trung cả vào vua, như kiểu phong kiến tập quyền như phương đông. Chính vì được tự chủ và tự quyết nhiều hơn các vấn đề của mình, nên ở phương Tây có ít những bậc ngu trung điển hình. Vua mà bất tài thì người ta tìm cách thay đổi thực tại, chứ ít đi theo vua đến cùng con đường tối.

2. Dạy học là một vấn đề lí tính
Quay lại vấn đề xưng hô trong nhà trường… Nói một cách lạnh lùng và lí tính nhất, thì việc giáo dục các em học sinh trong nhà trường không liên quan gì đến chuyện tình cảm. Học trò ghi nhớ công ơn thày cô cũng là nghĩa vụ và trách nhiệm trước, rồi mới đến chuyện tình cảm sau. Bởi có một số người không nhớ về thày cô vì họ thấy rằng mình không có tình cảm. Đồng ý là có thể không có tình cảm, nhưng nghĩa vụ thì vẫn còn.

Tôi không thích một giáo viên quá yêu thương các em học sinh, hay được một số em học sinh yêu mến quá mức. Bởi trong chuyện tình cảm đó có thể xuất hiện vấn đề độc tôn chân lý. Học trò yêu thày, tôn thờ thày quá mức sẽ dẫn đến chuyện việc gì cũng muốn làm theo thày, giống thày. Làm theo thày thì thử hỏi làm sao trò giỏi hơn thày được? Thế hệ sau không giỏi hơn thế hệ trước thì nền văn minh sẽ đi xuống.

3. Quy trình xưng hô theo thời gian
Tuy nhiên, tôi không nên và không thể đưa vấn đề đi quá xa. Các em nhỏ khi mới đến trường sẽ bị bỡ ngỡ do sự thay đổi đột ngột môi trường từ tự do vào khuôn khổ, nên các em học sinh mầm non và cấp I nên xưng hô theo mẫu thày-cô /con. Còn từ cấp II trở lên nên chuyển thành thày-cô /em. Vì lúc này các em đã lớn, có vốn kiến thức nhất định. Các em đã có những suy nghĩ độc lập, khi nói ra thì thành chủ thế của mệnh đề.

Ở một vài tình huống nhất định trong bài học và cuộc sống, các em hoàn toàn có quyền tranh luận với thày cô của mình. Khi tranh luận mà xưng thày-cô /con thì không hợp lý lắm. Xưng “em” tranh luận với thày-cô nghe sẽ cứng cáp hơn “con” – đại từ thường được dùng để xưng hô với các bậc cha chú trong gia đình và xã hội. Tôi cho rằng, ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường, các em học sinh đã cần được tự chủ và tự do ở mức vừa phải.

Lời kết
Chỉ khi nào chúng ta đào tạo ra được những thế hệ học sinh tự chủ và tự lập, tôn trọng pháp luật, sống theo nguyên tắc và biết yêu thương, cao hơn là có bản lĩnh để tự vệ và tự quyết được các vấn đề của cuộc sống, thì khi ấy đất nước Việt Nam mới phát triển cường thịnh được. Đừng nhìn học sinh như là những đứa trẻ non nót cần được yêu thương, mà hãy nhìn chúng như những công dân tương lai của đất nước. Hãy tạo nên những công dân chân chính!