Cuộc sống không phải bao giờ cũng tốt đẹp hơn

Tôi sinh ra vào năm đầu 80 của thế kỷ trước. Cột mốc lịch sử đổi mới của đất nước là năm 1986, nên hoài niệm của tôi về thời bao cấp không nhiều, nếu không muốn nói là rất ít. Tất cả ký ức khó khăn của tôi về thời đó là vài lần đi vay gạo khi bố mẹ chưa kịp lĩnh lương.

1. Phát triển

Từ khi tôi hiểu chuyện để nhớ mọi thứ đến nay (1988-2008) đã là 20 đổi mới, đúng hơn là 20 năm phát triển. Quanh tôi mọi thứ đều tốt lên, đúng hơn là nhìn mọi thứ xung quanh mình luôn tốt hơn, phát triển… Giải phóng sức lao động, xã hội tạo được ra nhiều của cải vật chất. Mở rộng thị trường, hàng hóa được trao đổi, lưu thông. Có thể nói nền kinh tế như được “vỡ òa” sau bao năm bị kìm kẹp, quản lý trong chính sách tập trung, bao cấp… Đất nước thay đổi từng ngày.

Thổi bừng thêm sức sống cho nền kinh tế là sự phát triển chung của nền kinh tế toàn cầu và những cơ chế, chính sách dần thông thoáng dần của nhà nước. Trong vòng 50 năm trở lại đây, loài người đã sản xuất ra lượng hàng hóa bằng ba thế kỷ trước cộng lại. Nhà nước vừa lèo lái nền kinh tế đi tắt đón đầu, vừa chạy cùng nền kinh tế để soạn ra các luật doanh nghiệp, luật đầu tư, phá sản…

Sự thay đổi mang tính bước ngoặt về tư duy kinh tế kinh tế của chính quyền đã mang đến những thành công vượt bậc. Thành quả quả không chỉ nằm ở tầm khu vực, mà còn có ở quy mô toàn cầu. Kết quả đầu tiên dễ nhận thấy nhất là đời sống nhân dân được nâng lên, ở vùng sâu vùng xa thì đời sống nhân dân được cải thiện. Còn rất ít người khó khăn cùng cực.

Cơ sở hạ tầng như giao thông, công nghệ thông tin phát triển. Quy mô sản xuất được mở rộng, sức cạnh tranh của nền kinh tế tăng lên. Năm 1995, Mỹ bình thường hóa quan hệ với ta. Đầu năm 2007, ta gia nhập tổ chức Thương mại quốc tế – WTO. Và mới đây nhất, 9/2010, được Liên Hợp Quốc tuyên dương ta vì những kết quả đạt được trong mục tiêu thiên niên kỷ.

Nhìn ra thế giới, sự sự phát triển còn ấn tượng hơn nữa. Từ nền công nghiệp ôtô, cho đến điện lạnh, lò vi sóng… Từ đài cát-sét, băng đĩa hình; cho đến đầu đĩa CD, DVD… Nhưng phát triển ấn tượng nhất là hệ thống máy tính và điện thoại di động. Mạng máy tính bây giờ phát triển thành internet toàn cầu và điện thoại đã phát triển thành điện thoại thông minh.

Nền kinh tế không còn đơn thuần chỉ là sản xuất và kinh doanh, làm ra sản phẩm và dịch vụ để bán, mà còn là những hoạt động đầu tư toàn cầu. Người ta đưa ra những khái niệm kinh tế mới như: kinh tế tri thức, thông tin là tiền, tiền đẻ ra tiền… Và những tư duy kinh tế mới như: thương hiệu quốc gia, công xưởng thế giới, văn phòng thế giới…

Việc gì kết quả đó, thời đại nào cũng có anh hùng, những tấm gương “anh hùng” của hai thập kỷ vừa qua cho đến giờ và sẽ còn kéo cả đến tương lai là: Bill Gates, Warren Buffett, Steve Jobs… Thành công vang dội của họ với những: Microsoft, Berkshire Hathaway, Apple đã truyền cảm hứng cho giới trẻ chúng tôi. Ngay cả những bạn bè cũng trang lứa cũng có những thành công vang dội như Yahoo, Google, Facebook… Đó đều là những giám đốc điều hành nổi tiếng với những biểu đồ phát triển hình “lên dốc”.

20 năm lớn lên của mình tôi chứng kiến những điều đó. Quãng đời hình thành nhân cách, chuyển từ một cậu thiếu niên ngu ngơ thành một anh thanh niên hiểu chuyện của tôi là như thế. Nhìn thứ gì cũng thấy đẹp lên, nhìn đâu cũng thấy màu hồng… Có vẻ cả thế hệ chúng tôi đều như vậy. Thần tượng là những người thành đạt tầm quốc tế tôi vừa kể bên trên. Dĩ nhiên, chúng tôi tự đặt sứ mệnh trên vai là: mình phải phát triển! Mọi thứ xung quanh mình phải phát triển để trở nên tốt đẹp hơn.

2. Nhiệm vụ thời đại

Thế hệ cha bác chúng tôi gần 50 năm kiên trì, gan góc để đánh đuổi hai đế quốc lớn của thế giới. Cả đất nước như xiêu vẹo, oằn mình xuống cho hai cuộc kháng chiến khốc liệt đến mức, đã có lúc làm nhân tâm chán trường, hoang mang, ly tán. Nhưng rồi sau cùng cha bác chúng tôi cũng đã vượt qua được, đã giành chiến thắng. Với sự chịu đựng hơn mức con người có thể chịu được đó, cha bác chúng tôi còn làm được thì khỏi cần phải nói: nhiệm vụ xây dựng và phát triển đất nước của chúng tôi là quá dễ.

Hào quang chiến thắng đã đưa cha bác chúng tôi vào thời kỳ duy ý chí, họ quan niệm rằng “Việc gì cũng vậy, hễ cứ quyết tâm cao độ là làm được”. Rồi họ sa lầy vào thời kỳ khó khăn do chính sách kinh tế tập trung và bao cấp. Nhưng khó khăn kinh tế làm sao bằng được khó khăn chiến tranh. Để cố giữ “tình đoàn kết trong đảng” nên dù đôi lúc nghi ngờ, họ vẫn quyết giữ cho thời kỳ khó khăn đó kéo dài hơn một thập kỷ.

Rồi điều gì đến cũng sẽ đến… Những bất cập của chính sách kinh tế kế hoạch tập trung dần bộc lộ ra qua bản tính của con người, khi phải sống với những điều nhỏ nhen hàng ngày. Tức nước vỡ bờ, người chính trực vẫn còn, năm 1986 đại hội đảng VI, Việt Nam đã chọn con đường đổi mới đó là tự do hàng hóa.

Sở dĩ tôi phải kể chuyện quá khứ bởi vì đó là nguyên nhân, là mầm mống của những điều mà từ nhỏ đã nhồi vào đầu chúng tôi. Bởi những khó khăn trong quá khứ mà các bậc cha bác vẫn còn đem ra nói cho đến tận bây giờ. Sản phẩm của thời đại khó khăn đó là hai thế hệ 1960, 1970. Họ nếm trải sự khó khăn của thời bao cấp nên ý thức phát triển để thoát nghèo của họ là rất ghê gớm.

3. Khủng hoảng

Người xưa có câu: “Thái quá sẽ bất cập”. Mùa thu năm 2008 điều bất cập ấy đã đến. Khủng hoảng kinh tế toàn cầu diễn ra từ thị trường nhà đất Mỹ, nơi người dân có thể dễ dàng vay tiền để thuê hay mua nhà, dẫn đến ai cũng có tâm lý giàu có. Thị trường sôi động quá mức dẫn đến mọi thứ mong manh như bong bóng xà phòng. Mọi người nắm trong tay quá nhiều giá trị ảo, nhưng ai cũng nghĩ mình giàu có.

Tôi nói như vậy không phải để vuốt đuôi, không phải là kể ra những chuyện đã xảy ra, rồi ta đây mình là thông thái. Tôi cũng không dự đoán điều gì đó sẽ xảy ra trong tương lai. Tôi chỉ muốn nói rằng, có lẽ chúng ta cần phải nhìn lại lịch sử và xem lại các giá trị cân bằng. Bài học của tiền nhân vẫn còn đó và hiện các giá trị cân bằng vẫn đang bị chúng ta vi phạm.

Khủng hoảng về tín dụng thì tất yếu lan đến chứng khoán. Siêu lừa Madoff bị lộ tẩy mẹo “lấy ngắn nuôi dài” khi thị trường không còn phát triển. Hàng loạt các ngân hàng và các thể chế tài chính điêu đứng. Sang đến năm 2011, đến hết quý II, chúng ta vẫn tưởng đã vượt qua được cuộc khủng hoảng kinh tế mùa thu năm 2008.

Nhưng “cụ già” châu Âu, với những tuyên bố “mạnh mồm” trước đó, đã bị “xì hơi” với vấn nạn nợ công do chi tiêu bất hợp lý. Sự vụ này có nguy cơ làm khối đồng tiền chung Euro phải thu hẹp vùng địa lý. Sự kiện mùa xuân Ả Rập ở Trung Đông và Bắc Phi kéo giá dầu mỏ và thực phẩm lên cao, Nhật Bản rơi vào cuộc khủng hoảng kép đó là thiên tai động đất và sóng thần.

Tất cả những khó khăn của nền kinh tế thế giới đó đã kéo đến Việt Nam. Với nền kinh tế phụ thuộc vào đầu tư nước ngoài, kiều hối và xuất khẩu. Người ta khó khăn thì lấy tiền đâu mang đến ta đầu tư, lấy tiền đâu gửi về nước, lấy tiền đâu mua sắm tiêu dùng. Chỗ dựa cuối cùng của Việt Nam là bán tài nguyên thô, nhưng điều đó không thể cứu được cả đất nước.

Những sai lầm, những bất cập trong quản lý, điều hành dần bộc lộ ra: đầu tư dàn trải, lãng phí, tham ô làm kém hiệu quả của đồng vốn đi vay. Chi không hiệu quả, thu không tối ưu với nhiều nguồn bị thất thoát như: thuế đất, thuế thu nhập cá nhân, thuế thừa kế… Tất cả các điều đó cộng với khó khăn đến từ các tập đoàn kinh tế, các “cục cưng” của nhà nước làm nền kinh tế trùng xuống. Hệ lụy kéo theo rất nhiều!

Một hệ thống đang “ăn nên làm ra” sẽ kéo theo rất nhiều dây mơ dễ má. Một bộ máy dù xộc xệch, nhưng hoạt động vẫn có đủ các bộ phận, quan trọng nhất là nhiên liệu vẫn được cấp vào. Nay khác rồi, đầu vào đã eo hẹp nên dần lộ ra sự cồng kềnh và sập xệ. Hệ quả trực tiếp thể hiện ra thị trường là đồng tiền mất giá, các vật chất có giá trị thực lên ngôi. Chỉ những hàng hóa có giá trị sử dụng thực mới được cất trữ như: vàng, dầu mỏ, lương thực..

Chứng khoán teo tóp, bất động sản trầm lắng; giá vàng và đô la nhảy múa; giá xăng, điện, lương thực tăng cao do nhu cầu sử dụng và tích trữ của người dân. Hàng loạt vụ lừa đảo lĩnh vực ngân hàng và tín dụng đen bị phanh phui. Hàng loạt vụ trộm cướp gây xôn xao dư luận.

Tất cả những sự vụ đó làm nhân tâm hoang mang. Một số người cho rằng xã hội đang đảo điên, điên đảo. Dễ nhận thấy nhất là các giá trị đạo đức xuống cấp do có một số người sẵn sàng làm bất kỳ việc gì, kể cả là phải liều lĩnh, để họ có thể thấy mình đang “phát triển”, đang tiến lên… Để thấy mọi thứ xung quanh đang tốt đẹp hơn.

4. Thay đổi

Tôi phải kể ra những điều trên để ta thấy được rằng, từ ý thức hệ của người đi trước và những việc diễn ra xung quanh – thế hệ tôi đang tự đặt ra cho mình những mục tiêu sai lầm. Trong giai đoạn khó khăn hiện tại, mục tiêu đó càng sai lầm. Thiếu thực tế, duy ý chí và bất khả thi. Trong thời kỳ này giữ được ổn định đã là tốt, bởi có một số người còn phải xác định là “mất càng ít càng tốt”. Một số khác tệ hơn, mất tất cả trở thành tay trắng.

Đã đến lúc thanh niên cần xem lại thời đại, để đặt ra đúng mục tiêu cho mình. Bởi cuộc sống không phải bao giờ cũng tốt đẹp hơn. Đôi khi có những khoảng thời gian cuộc sống không phát triển, thậm chí còn đi xuống, tồi tệ hơn như thiên tai, thậm chí chiến tranh. Những tất cả những điều đó không quan trọng, mà quan trọng là cách sống của mỗi chúng ta, cách chúng ta sống với nhau. Chúng ta đối xử với nhau có tốt không? Chúng ta có hạnh phúc không?

Một điều quan trọng mang tính sống còn nữa là, mỗi chúng ta phải học cách biết chấp nhận thất bại. Bởi trong cuộc sống có một logic hết sức đơn giản là: nếu chưa đủ bản lĩnh để chấp nhận thất bại, thì ta cũng chưa đủ bản lĩnh để thành công.