So sánh tốc độ biến hóa của các loại cờ

Tốc độ biến hóa của cờ là điều rất quan trọng, vì điều đó quyết định việc một loại cờ có hấp dẫn hay không. Tất nhiên, cờ hấp dẫn hơn sẽ được yêu thích hơn. Cờ thời mới được sáng tạo ra biến hóa chậm, theo thời gian sửa luật cờ biến hóa nhanh hơn. Tốc độ biến hóa tôi gọi tắt là diễn biến. Cờ diễn biến nhanh thì hấp dẫn, cờ diễn biến chậm thì chơi kém hấp dẫn (buồn ngủ).

Tuy nhiên, dù biến hóa nhanh hay chậm các loại cờ đều phải đảm bảo các ván cờ của mình cần phải diễn ra theo ba giai đoạn khai cuộc, trung cuộc và tàn cuộc. Nếu vì lí do nào đó mà các ván cờ diễn ra nhanh quá hay chậm quá đều không hay. Một loại cờ sẽ diễn biến nhanh nếu có nhiều quân đánh xa (viễn chiến) và ngược lại, cờ sẽ biến hóa chậm khi có nhiều quân đánh gần (cận chiến).

1. Tốc độ biến hóa của cờ tướng
Cờ tướng có tốc độ biến hóa nhanh nhất lúc ban đầu, vì quân pháo của cờ tướng có vị trí ban đầu rất cơ động. Chúng ta đều biết, ngay từ nước đầu tiên pháo bên này có thể lộn sang mã bên kia (đúng luật), có thể dẫn đến sự thay đổi lớn của ván cờ. Còn nếu vào pháo đầu, thì ngay lập tức đã đe dọa ăn tốt đầu (5) bên phía đối phương.

Cờ tướng còn biến hóa nhanh được nữa là nhờ cờ có quân chuyên lo phòng thủ. Đó là hai quân tượng và hai quân sĩ, bốn quân này chuyên lo phòng thủ che chắn cho tướng, nên ngay từ khi bắt đầu chơi tướng cờ tướng đã được an toàn. Do đó cờ tướng không cần phải có luật “nhập thành” để đưa tướng vào vị trí an toàn như cờ vua. Các kỳ thủ có thể yên tâm xuất đều các quân chủ lực ra để triển khai tấn công.

Cờ tướng sẽ biến hóa chậm nếu chỉ còn lại quân cận chiến trên bàn cờ. Đó là các quân: tượng, sĩ, mã và tốt. Đây là những quân chỉ được đi một, hai ô một lần. Mã lại bị cản và tượng, sĩ không được sang biên giới. Sĩ thậm chí còn không được ra khỏi cung. Ngoài ra, bình thường những quân này không chỉ đi chậm (gần), mà còn cản trở các quân đi nhanh (xa) vào cuộc.

2. Tốc độ biến hóa của cờ vua
Cờ vua có tốc độ biến hóa ban đầu không nhanh, nhưng khi về trung và tàn cuộc cờ vua lại biến hóa nhanh hơn cờ tướng. Sở dĩ có điều này là vì cờ vua có nhiều quân viễn chiến đó là các quân hậu, xe và tượng – tổng cộng 5 quân mỗi bên. Đặc biệt là quân hậu được đi cả dọc, ngang và chéo vô biên. Cộng hưởng sức mạnh từ việc được đi vô biên theo cả ba hướng đó là rất khủng khiếp.

Vì cờ vua có thể biến hóa rất nhanh sau vài nước ban đầu, nhưng lại không có quân phòng thủ chuyên biệt che chắn vua (như sĩ và tượng cờ tướng), nên vua của cờ vua có thể bị đe dọa rất nhanh. Vua có rất nhiều nguy cơ bị tấn công khi chưa “nhập thành”. Vì vậy mà ta có thể gọi cờ vua là “sự chuẩn bị vội vã cho chiến tranh”, khi vua chưa an toàn mà đã khai chiến. Nhanh quá đôi khi cũng không tốt!

Có lẽ, chính vì cờ vua thủa sơ khai biến hóa chậm, khi ban đầu đến châu Âu từ cờ Shatranj của người Ba Tư, nên người châu Âu đã thay đổi luật chơi theo hướng tạo ra nhiều quân viễn chiến như: tốt nước đầu tiên được đi hai ô, tượng từ đi chéo đúng hai ô thành đi chéo vô biên, đặc biệt là hậu từ đi chéo một ô thành đi cả dọc, ngang và chéo vô biên – khiến cờ vua ngày nay được gọi là cờ của quân hậu.

Thay lời kết
Tốc độ biến hóa hay diễn biến của một loại cờ quyết định loại cờ đó có kịch tính, hấp dẫn hay không. Loại cờ hay hơn sẽ được nhiều người yêu thích hơn. Một loại cờ sẽ có tốc độ biến hóa nhanh khi có nhiều quân viễn chiến (đánh xa, nước đi dài). Vì quân viễn chiến có thể một nước đi hết cả bàn cờ, nên có thể nhanh chóng sang bên đối phương tấn công, nhưng lại có thể nhanh chóng rút về phòng thủ.

Các loại cờ được chơi nhiều hiện nay khi sắp xếp theo tiêu chí về tốc độ biến hóa, thì trình tự từ nhanh đến chậm là như sau: cờ vua (Chess international), cờ tướng (Xiangqi China) và cờ Shogi (Japan). Cờ Shogi không biến hóa nhanh vì có nhiều quân viễn chiến, mà là nhờ vào luật thả quân lại bàn cờ. Các loại cờ biến hóa chậm là: Shatranj (Iran), Sittuyin (Myanmar), Makruk (Thailand) và tất nhiên là loại cờ đầu tiên Chaturanga (India).

Cờ Lạc Việt được xếp vào loại cờ biến hóa nhanh, vì có ba loại quân viễn chiến là: sĩ, xe và pháo – tổng cộng 5 quân. Mã cờ Lạc Việt không bị cản như mã cờ vua, nên có tầm kiểm soát khá tốt khi đứng giữa bàn cờ (khu trung tâm). Tốt ban đầu cũng được đi hai nước như cờ vua. Tổng kết, cờ Lạc Việt biến hóa chậm hơn cờ vua, nhưng biến hóa nhanh hơn cờ tướng ở trung cuộc và tàn cuộc.